ΣΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ …μια ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ένα Μακεδονικό Λεξικό του 16ου αιώνα

(Un lexique Macedonien  du XVI siècle- Paris 1958)


EΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ:  Ciro Gianneli

[Μετάφραση από τα Αγγλικά: Τασούλα Πανταζίδου-Πεχλιβάνου]

Χάρτης που εμφανίζει την περιοχή που σύμφωνα με χάρτες ή ιστορικές αναφορές απο τα χρόνια του Πλουταρχου και μετά  "φέρεται" με το όνομα Μακεδονία. [ από το βιβλίο του Ευάγγελου Λιβιεράτου, European cartography & politics: the case of Macedonia, εκδ. Ζήτη 2013].

Τα κείμενα που παρουσιάζονται για ανάλυση στο άρθρο αυτό  παρουσιάστηκαν από το Institut Detudes Slave, του πανεπιστημίου του Παρισίου το 1958, και αποτελούν μελέτη βασισμένη σε λέξεις και φράσεις της Μακεδονίας κατά τον 16ο αιώνα. Είναι από τα παλαιότερα χειρόγραφα γραμμένα στην καθαρά Μακεδονική δημοτική γλώσσα, και το περιεχόμενο τους  συλλέχθηκε από το χωριό Μπογατσκό ( Богацко) που βρίσκεται στην περιοχή της Κοστούρ στη νοτιοδυτική Μακεδονία.  Ο συγγραφέας παραμένει ανώνυμος και το μοναδικό συμπέρασμα που μπορεί να ειπωθεί είναι ότι πιθανόν η Μακεδονική γλώσσα να ήταν η μητρική του ή την έμαθε ζώντας κοντά σε ανθρώπους που την μιλούσαν. Τα κείμενα γράφτηκαν χρησιμοποιώντας την Ελληνική αλφάβητο, που ήταν σύνηθες φαινόμενο στα Βαλκάνια κατά την Οθωμανική περίοδο, όπως έχει επιβεβαιωθεί σε παρόμοια παραδείγματα της Αλβανικής και Βλάχικης γλώσσας. Επίσης, η «Βουλγάρικη ετικέτα» που πολλές φορές επικολλήθηκε στην Μακεδονική γλώσσα υπάρχει στα κείμενα, υπόλοιπο της ορολογίας που χρησιμοποιήθηκε λόγω της πρώην τοποθεσίας της Μακεδονίας εντός της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας.  Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει αμφιβολία πως η διάλεκτος (καθώς και η τοποθεσία) του Μπογατσκού ανήκει στην Μακεδονία, και όχι στη Βουλγαρία.


Η Μακεδονία κατά τoν Μεσαίωνα

Μέχρι το τέλος του 14ου αιώνα, η Μακεδονία βρισκόταν ήδη αρκετές δεκαετίες κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό, χάνοντας έτσι την υπόσταση της σαν κράτος υπό την ηγεμονία του Βασιλιά Μάρκο το 1395.  Καθώς η ευρύτερη περιοχή στερείται από κάθε έννοια ελευθερίας μετά το θάνατο του Γεώργιου Καστριώτη-Σκεντέρμπεη το 1444, κάθε μορφή κρατικής υποδομής στη Μακεδονία παύει να υπάρχει. Έτσι η ευθύνη για τη διατήρηση του πολιτισμού, της γλώσσας, και της ταυτότητας του λαού περνά στα χέρια των θρησκευτικών ιδρυμάτων που λειτουργούσαν στη Μακεδονία την εποχή αυτή. Η παραδοσιακή επιρροή του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης που επικρατούσε κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, ξαναζωντανεύει κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην προσπάθεια της να εδραιώσει αυτή ένα μοναδικό Ρωμαϊκό Μιλέττι των Ορθοδόξων Χριστιανών της Αυτοκρατορίας. Παρόλα αυτά, η Αρχιεπισκοπή της Οχρίδας και ακόμη περισσότερο εκατοντάδες εκκλησίες της Μακεδονίας, έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο στη διατήρηση της τοπικής παράδοσης, γλώσσας και ταυτότητας των ανθρώπων μέσα από αιώνες δοκιμασιών.

Παρότι δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για το πολιτειακό καθεστώς, κείμενα θρησκευτικού και εκπαιδευτικού περιεχομένου συνεχίζουν να ανθούν, και η Εκκλησιαστική Σλαβονική γλώσσα, είναι η γλώσσα που αρχικά δημιουργείται για το σκοπό αυτό τον 9ο αιώνα, και συνεχίζει να είναι η λογοτεχνική γλώσσα των Μακεδόνων. Όμως η δημοτική γλώσσα των Μακεδόνων συνυπάρχει με την Εκκλησιαστική Σλαβονική και ωριμάζει με το χρόνο, παρουσιάζοντας τρομερή ανθεκτικότητα και σταθερότητα και την καθιστά επίσημη γλώσσα των λειτουργιών στις εκκλησίες της Μακεδονίας. Οι Μακεδόνες αντιμετωπίζουν ξένες επιρροές και στους τόπους τους και στα ιδρύματα τους, αλλά η γλώσσα τους στερεοποιείται – απόδειξη ότι η ομιλουμένη Μακεδονική γλώσσα του 16ου αιώνα έχει πολύ μεγαλύτερη συγγένεια με τις σημερινές Μακεδονικές διαλέκτους παρά με την Εκκλησιαστική Σλαβονική.  Για πάνω από μια χιλιετία, η Μακεδονική γλώσσα έχει παραμείνει βασικά η ίδια. 


Λεξιλόγιο και Γλωσσικά Χαρακτηριστικά

Τα κείμενα αποκαλύπτουν χαρακτηριστικά τοπικά γνωρίσματα που άντεξαν πεισματικά στο χρόνο, και που είναι ακόμη παρόντα σε αρκετές Μακεδονικές διαλέκτους που ομιλούνται σήμερα. Το γεγονός αυτό επισφραγίζει την καταπληκτική συνοχή της Μακεδονικής γλώσσας παρ’ ότι δεν υπήρχε κρατική υποστήριξη ή εκπαίδευση μέχρι τον 20ο αιώνα. Ακολουθεί ένα δείγμα λέξεων από τα κείμενα, με τα ιδιόρρυθμα γλωσσικά χαρακτηριστικά της γλώσσας των Μακεδόνων:

Όροι Ζώων/Τροφών/ Ανατομίας:
 Μράβ (Μυρμήγκια), Κουρβέτς (Σκουλήκι), Σοκολ (Αετός), Βράπτσι (Πουλιά), Γκολομπί (Περιστέρια), Κοκόσκι (Κοτόπουλα), Πετέλ (Κόκορας), Όφτσι (Πρόβατα), Κόζι (Γύδια), Γιαγκνέ (Αρνάκι), Μέτσικα (Αρκούδα), Έλεν (Ελάφια), Λίσικα (Αλεπού), Κον (Άλογο), Κρουσα (Αχλάδι), Μέσο (Κρέας), Σιρενι (Τυρί), Τζαϊκα (Αυγά), Βίνο (Κρασί), Σολ (Αλάτι), Ζίτο (σιτηρά), Κοσκα (Κόκαλο), Γκας (Οπίσθια), Κούρο (Πέος), Μάντε (Όρχεις).


Μοναδικές και «Δανεισμένες» Λέξεις – Η λέξη Γκαλούχτσι (Ποντίκια) χρησιμοποιείται, όπως και οι λέξεις Γκλούχτσι ή Γκλουφτσι, και οι Μακεδόνες είναι οι μόνοι που χρησιμοποιούν τη λέξη αυτή.  Η λέξη Βελιγκντεν (Πάσχα) χρησιμοποιείται, και προφέρεται με το «γκ» μόνο στη Μακεδονική γλώσσα.  Τουρκικές λέξεις εμφανίζονται πολύ σπάνια, π.χ. Τζιοργκανό  (Κουβέρτα).

Χαρακτηριστικά διάλεκτου και Ινδικά γνωρίσματα - Η περιοχή της Κοστούρ περιέχει διαλεκτους που έχουν διατηρήσει αρκετά αρχαϊκά χαρακτηριστικά, όπως η λέξη Ρανκα (Χέρι) αντί της πιο συνηθισμένης Μακεδονικής Ρακα.  Ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση πολλαπλών αλλαγών Ινδικών γνωρισμάτων που εμφανίζονται στην Μακεδονική και Σλαβονική διάλεκτο.  Π.χ. στο κείμενο βρίσκεται η λέξη Ντεντο (Παππους), και όχι Ντζάντο, και η λέξεη Χιτζαπ (Ψωμί) και όχι Λεπ ή Λεβ.

Οριστικά Άρθρα – Η τυπική Μακεδονική κατάληξη σαν οριστικό άρθρο φανερώνεται σε λέξεις όπως Κρουσατα (Το Αχλάδι) και Ντουσατα (Η Ψυχή).  Επίσης στη λέξη  Πατοτ (Το Μονοπάτι), αν και όπως η περίπτωση της λέξης Τζοργκανο (Η Κουβέρτα) το «τ» στο τέλος της λέξης δεν διατηρείται όπως γίνεται και σε πολλές από τις σημερινές Μακεδονικές διάλεκτους.

Λέξεις και Φράσεις, Αμετάβλητες στους αιώνες.

Τα κείμενα περιέχουν ένα πλούσιο λεξιλόγιο από 300 λέξεις και φράσεις που αποδεικνύουν τη δύναμη της διατήρησης της Μακεδονικής γλώσσας.  Ακολουθεί ένας συσχετισμός προτάσεων μεταξύ των κειμένων και της Μακεδονικής διαλέκτου της Βίτολα (Μοναστήρι) όπως ομιλείται σήμερα:


Gospodine, brate, da si zdrav, da si prost, ostavi ni da spime, ela da jame, i da pieme, dol da pojdime, da rabotime.
Gospodine, brate, da si zdrav, da si prost, ostai ne da spiame, ela da jaime, i da piame, dolu da pojdime, da rabotime.

Imate hljap-o da kupime, imate vino da kupime, ot koja strana da pojdime vo Bogasko.
Imate lep da kupime, imate vino da kupime, od koja strana da pojdime vo Bogatsko.


Όπως φαίνεται ξεκάθαρα, οι περισσότερες λέξεις και η γραμματική είναι πανομοιότυπες.

Όλα τα στοιχεία που αργότερα θα χρειασθούν για να αναζωογονηθεί ο Μακεδονικός λαός κατά την προσπάθεια του να απαλλαγεί από αιώνες υποδούλωσης, είναι παρόντα αυτή την περίοδο.  Η γλώσσα του λαού έχει στερεοποιηθεί, δημιουργείται μια παράδοση από οικόσημα και συμβολισμούς που εμπεριέχεται στο έμβλημα ενός αχαλίνωτου λιονταριού και ιστορικές φιγούρες από το παρελθόν της Μακεδονίας, καθώς οι εκκλησίες συνεχίζουν να διατηρούν τις τοπικές παραδόσεις και να λειτουργούν σαν πολιτιστικά  κέντρα του πληθυσμού.  Η σπουδαιότητα όλων αυτών των στοιχείων μαζί δεν είναι δυνατό να αγνοείται – η γλώσσα της μεσαιωνικής Μακεδονίας είναι η ίδια με την γλώσσα των Μακεδόνων σήμερα.  Δυστυχώς, ένα πολύ μικρό μέρος της Μακεδονικής  λογοτεχνίας έχει διασωθεί – το περισσότερο έχει λεηλατηθεί και καταστραφεί από Ελληνόφωνους αξιωματούχους,  κληρικούς και δασκάλους.  Παρόλα αυτά, η Μακεδονική γλώσσα διατήρησε τη σημερινή της μορφή πριν τη δημιουργία των Βαλκανικών κρατών κατά το 19ο και 20ο αιώνα. 





                           ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ  ΣΧΟΛΙΑ
                
                                                     του Νώντα Τσίγκα

Εντύπωση πάντως προκαλεί η προσπάθεια ενός ιστορικού διεθνούς κύρους και του γλωσσολόγου συνεργάτη του «να βγάλουν από τη μύγα ξύγκι»:

-το περιεχόμενο τους  συλλέχθηκε από το χωριό Μπογατσκό ( Богацко) που βρίσκεται στην περιοχή της Κοστούρ στη νοτιοδυτική Μακεδονία …

ΕΛΕΟΣ!!!!

-χειρόγραφα γραμμένα στην καθαρά Μακεδονική δημοτική γλώσσα 

Εντυπωσιακό το πως αντιπαρέρχεται τα ελληνικά που περιέχει το γλωσσάρι
-«λεξικό».

-πιθανόν η Μακεδονική γλώσσα να ήταν η μητρική του ή την έμαθε ζώντας κοντά σε ανθρώπους που την μιλούσαν 

 Οπωσδήποτε δεν φαίνεται να είναι η μητρική του γλώσσα αυτή, ενώ σήμερα στο Βογατσικό δεν απαντάται καμιά από τις λέξεις του «γλωσσάριου». Όπως είναι γνωστό η μητρική γλώσσα δεν μπορεί (και δεν πρέπει) να ξεριζώνεται!

-η διάλεκτος (καθώς και η τοποθεσία) του Μπογατσκού ανήκει στην Μακεδονία, και όχι στη Βουλγαρία.  

Είναι αλήθεια. Ανήκει στην περιοχή που ονομάζεται Δυτική Μακεδονία και αποτελεί επαρχία της σημερινής Ελλάδας.

-η γλώσσα της μεσαιωνικής Μακεδονίας είναι η ίδια με την γλώσσα των Μακεδόνων σήμερα
   Η οποία φυσικά δεν έιναι η ίδια που μιλήθηκε ή γράφτηκε στην Αρχαία Mακεδονία. Κι όπως είναι γνωστό η περιοχή που ονομάζεται Μακεδονία (και στην οποία συμπεριλαμβάνεται το 1/3 των εδαφών της σημερινής ΠΓΔΜ) μετρά 2500 χρόνια παρουσίας με το όνομα αυτό!

-Λέξεις και Φράσεις, Αμετάβλητες στους αιώνες.

 Πλούσιο λεξιλόγιο από …300 λέξεις και φράσεις αμετάβλητες για 1000 χρόνια. Εν τούτοις καμιά από αυτές δεν περισώθηκε  στο λεξιλόγιο του ...Μπογατσκό ( Богацко) της  περιοχής της Κοστούρ.


Σε σχετική με το "Λεξικό" ανάρτηση -που με πανηγυρικό τρόπο- ανέβηκε εδώ [ Ανύπαρκτες λέξεις μιας ανύπαρκτης γλώσσας ενός ανύπαρκτου έθνους ενός ακατονόμαστου κράτους. Ενα μακεδονικό λεξικό, με λέξεις και εκφράσεις στα μακεδονικά του 16ου αιώνα, έκδοση του Ινστιτούτου Σλαβικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Παρισιού, από το 1958 ]: 

 http://xyzcontagion.wordpress.com/2011/01/31/ena-makedoniko-lexiko-tou-16ou-aiona/  ,

υπάρχει το παρακάτω εξαιρετικό και εμπεριστατωμένο σχόλιο πού μετά χαράς αντιγράφω και αναρτώ προσυπογράφοντάς το!

Βασίλης Μακρίδης είπε
2011/02/02 στις 00:44

Έχοντας την τύχη να γνωρίζω πολύ καλά μία σλαβική γλώσσα (Ρωσικά) και έχοντας μελετήσει κάπως δια της συγκριτικής μεθόδου την τυπολογία των υπολοίπων σλαβικών γλωσσών (με περισσότερη έμφαση στην ανατολική υποομάδα – Ουκρανικά και Λευκορωσικά – και τη νότια υποομάδα (Σερβο-κροατικά, Σλοβενικά, Βουλγαρικά, “Σλαβομακεδονικά”), κοιτάζοντας τους γλωσσικούς τύπους που αναφέρονται στο συγκεκριμένο γλωσσάρι, οδηγούμαι στο συμπέρασμα ότι λόγος γίνεται απλά για μια διάλεκτο της βουλγαρικής γλώσσας, η οποία ήταν εκτεταμένη και στα όρια της σημερινής Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας, όπως φυσικά και στη σημερινή ΠΓΔΜ, η οποία, πιθανότατα, κάπου μέσα στον 19ο αιώνα άρχισε να αποκτά περισσότερο διαφοροποιητικά στοιχεία, κυρίως λόγω της επιρροής της Σερβοκροατικής (ειδικά στο λεξιλόγιο). Οι γλωσσικοί τύποι που αναφέρονται, είναι κοινοί τύποι όλων, σχεδόν, των σλαβικών γλωσσών και προσομοιάζουν πάρα πολύ με τους τύπους των Βουλγαρικών, με τα οποία ενώνουν τη “Σλαβομακεδονική” δύο βασικά μορφολογικά στοιχεία: η απουσία πτωτικών καταλήξεων (οι πτώσεις αλλάζουν με τη βοήθεια προθέσεων) και το εμπρόθετο οριστικό άρθρο στο τέλος του ουσιαστικού, πχ lisa = αλεπού, lisa-ta = Η αλεπού).
Συμπερασματικά θα έλεγα, πως οι προσπάθειες των γειτόνων μας να ορίσουν όσο το δυνατόν παλαιότερα την αρχή της γένεσης του έθνους τους μπορεί να είναι συγκινητικές, πλην στερούνται επιστημονικής και ιστορικής βάσης. Δεκτό γίνεται το γεγονός, ότι κατά τον 19ο αιώνα η διαφοροποίησή τους από τους γύρω σλαβικούς λαούς ήταν πλέον διακριτή και ότι μπορούν, πλέον, να ονομαστούν “έθνος”, στη βάση της γλωσσικής και πολιτισμικής τους ομοιογένειας. Το νεότερο σλαβικό έθνος, μάλιστα… Ωστόσο αυτό το γεγονός δεν θα έπρεπε και πάλι να τους επέτρεπε την κατάχρηση του όρου “Μακεδονία” και των παραγώγων του, αφού αναφορά στη γεωγραφική Μακεδονία κατά τη νεώτερη και νεότατη Ιστορία έχουν πολύ περισσότεροι λαοί από τους ίδιους, αλλά και η ιστορική χρήση αυτών των όρων αναφέρονται στους Έλληνες κατοίκους της περιοχής… Μπορεί κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας να έγιναν τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών και η εθνική ταυτότητα των κατοίκων της περιοχής να μεταβλήθηκε (για να μη χρησιμοποιήσω τον όρο: αλλοιώθηκε και κατηγορηθώ και για… εθνικιστής!!!), ωστόσο οι συγκεκριμένοι όροι και, κυρίως, τα σύμβολα που προσπάθησαν οι γείτονες να καταχραστούν (το αστέρι της Βεργίνας, το πρόσωπο του Αλέξανδρου του Μακεδόνα κτλ) είναι πράγματα που ΔΕΝ τους ανήκουν, είτε το θέλουν είτε όχι… Φυσικά και έχουν κάθε δικαίωμα για αυτοδιάθεση, όπως πρέπει να έχει ο κάθε λαός (μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως υπάρχουν λαοί που ακόμη ΔΕΝ την έχουν, όπως οι Κούρδοι και οι Παλαιστίνιοι)… Άλλο όμως αυτοδιάθεση και άλλο αυτοπροσδιορισμός… Ο αυτοπροσδιορισμός , που δεν στηρίζεται σε πραγματικά στοιχεία είναι ανεδαφικός και δεν έχει λόγο ύπαρξης… Εάν, πχ, εγώ αυτοπροσδιοριστώ ως ο Μέγας Ναπολέων, οι γύρω μου το πιθανότερο είναι να μου προτείνουν… “σουίτα” στο ΨΝΑ και όχι να αποδεχθούν τον αυτοπροσδιορισμό μου…
Εν ολίγοις, όλη αυτή η “πρεμούρα” για παρουσίαση στοιχείων που να αποδεικνύουν την ιστορικότητα της “μακεδονικής” γλώσσας και του “μακεδονικού” έθνους γίνεται με έναν και μοναδικό σκοπό: την de facto αναγνώριση της ονομασίας “Δημοκρατία της Μακεδονίας”, για ένα κράτος που η επικράτειά του αποτελεί περίπου το 1/4 της έκτασης της ιστορικής και γεωγραφικής Μακεδονίας και του οποίου το 30% των κατοίκων ΔΕΝ είναι Σλάβοι, αλλά Αλβανοί και, εάν τους ρωτήσει κανείς ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ με τη χρήση του όρου “Μακεδονία”… Η αδιαλλαξία των αρχών του γειτονικού κράτους στο θέμα της ονομασίας οδηγεί σε άχρηστες συγκρούσεις, τη στιγμή που μια πιο διαλλακτική και ρεαλιστική προσέγγιση και από τις δύο πλευρές (δηλαδή και από την ελληνική) θα είχε λύσει το πρόβλημα από πολύ νωρίτερα… Μια σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό (πχ Βόρεια) ή ιστορικό (πχ Νέα) προσδιορισμό, θεωρώ πως θα ήταν μια ικανοποιητική λύση… Εάν λυθεί αυτό το ζήτημα, θα λυθούν και μια σειρά από άλλες παρεξηγήσεις…

ΥΓ: Σημειολογική παρατήρηση: Στο εισαγωγικό σημείωμα, το οποίο προφανώς είναι γραμμένο πρόσφατα, η πόλη της Καστοριάς (Kostur, για τους γείτονες) και το χωριό Bogatsko – Βογατσικό στην ελληνική του εκδοχή (στο Νομό Καστοριάς ανήκει) αναφέρονται ως χωριά της… Νοτιοδυτικής Μακεδονίας!!! Όχι και πολύ… φιλική προσέγγιση, έστω και από καθαρά γεωγραφική σκοπιά…

"από ποία μερια να πάμε στο Μπογασκό"

Ένας Βογατσιώτης (;) λεξικογράφος του 16ου αιώνα

                                    + του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΚΟΛΟΜΠΙΑ

Το άρθρο που ακολουθεί δεν θα είχε γραφεί χωρίς τη συμβολή του κ. Τάσου Καραναστάση, φιλολόγου και συνεργάτη στο τμήμα Μεσαιωνικής Φιλολογίας του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών. σ' αυτόν οφείλεται η επισήμανση του κειμένου, η μετάφρασή του από τα γαλλικά και πολλές διαφωτιστικές πληροφορίες. Και από εδώ τον ευχαριστώ θερμά.
                                                                                         Γ.Γ.

   To 1958 εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Σλαβικών Μελετών του Πανεπιστημίου των Παρισίων το βιβλίο «Ένα Μακεδονικό Λεξικό του 16ου αιώνα» που έμεινε ως σήμερα σχετικά αγνοημένο από τους γλωσσολόγους και φιλολόγους μας αν και παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Το μικρό αυτό βιβλίο όμως αποκτά ειδικότερα για μας τους Βογατσιώτες εξαιρετική σημασία αφού, όπως θα δούμε, έχει ως θέμα του ένα χειρόγραφο γλωσσάριο «σλαβομακεδονικών» φράσεων μεταφρασμένων στα ελληνικά που γράφτηκε πριν 400 και πλέον χρόνια πιθανότατα από έναν Βογατσιώτη!

   O συγγραφέας του βιβλίου Ciro Giannelli, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, μας δίνει κατ’ αρχήν τις απαραίτητες  πληροφορίες για το χειρόγραφό μέσα στο οποίο περιέχεται το «περίεργο» αυτό λεξικό. 
     Μαθαίνουμε λοιπόν ότι το 1620 κάποιος Σίλβεστρος, μέγας πρωτοσύγκελος των Ιεροσολύμων  [στο λεξικό είναι σημειωμένο ΣΙΛΒΕΣΤΡΟΣ ΜΕΓΑΣ ΠΡΩΤΟΣΥΓΓΕΛΟΣ ΤΩΝ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ, ΣΤΕΛΙΑΝΟΣ Ο ΑΝΑΓΟΡΕΥΘΕΙΣ ΑΓΙΟΤΑΦΙΤΗΣ ΔΟΥΛΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ] , δώρησε στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου τη Ρώμης, μαζί με άλλα έξη βιβλία, έναν σύμμεικτο κώδικα με έργα του Αριστοφάνη του Ησιόδου κ.α. Τα κείμενα αντιγράφηκαν κάπου ανάμεσα στα έτη 1485-1520,εκτός από μερικές προσθήκες στο τέλος που γράφτηκαν το 1620, έτος της δωρεάς, από τον Γκίνο, ιερέα και οικονόμο Πωγωνιανής. Ο Σίλβεστρος, τον οποίο ο κ. Giannelli θεωρεί ορθόδοξο αλλά δεν αποκλείεται να ήταν ουνίτης, αν κρίνουμε τουλάχιστον από τη περίεργη αυτή δωρεά του προς τους καθολικούς, απέναντι στους οποίους υπήρχε ως γνωστόν μεγάλη εμπάθεια από τους ορθοδόξους, αγόρασε ίσως ολόκληρο το χειρόγραφο στην Πωγωνιανή (περιοχή Ιωαννίνων), και αυτό είναι σημαντικό γιατί δείχνει ότι  το χειρόγραφο προέρχεται από τη βορειοδυτική Ελλάδα. 
   Kάτι ακόμη που πρέπει να σημειώσουμε είναι ότι ανάμεσα στις σειρές των κειμένων των παλιότερων τμημάτων του χειρογράφου υπάρχουν γραμμένες επεξηγηματικές φράσεις αλλά και σχολικά ρητά της εποχής, όπως το γνωστό:

                             άρξον, χείρ μου αγαθή
                             γράφειν γράμμματα καλά
                             μη δαρής και λυπηθείς
                             και εις τον φόρον εντραπής.

   Aυτά δείχνουν ότι το χειρόγραφο χρησιμοποιούνταν ως σχολικό εγχειρίδιο (μαθηματάριο) από τους μαθητές της εποχής.


   Ας έρθουμε όμως στο σημείο που κάνει το χειρόγραφο αυτό εντελώς μοναδικό: στο περιθώριο των φύλλων (134υ-139r) κάποιος κάτοχος του χειρογράφου, περίπου στα 1550, σημείωσε με ελληνικά γράμματα πολλές καθημερινές λέξεις και φράσεις στα σλαβομακεδόνικα και κάτω από κάθε μια την εξήγησή της στα ελληνικά. Ακόμη έγραψε τρία σλαβομακεδόνικα τραγούδια και ένα τούρκικο, κ ι    α υ τ ά   μ ε    ε λ λ η ν ι κ ά    γ ρ ά μ μ α τ α , αλλά χωρίς μετάφραση. 
     (Ας κάνω εδώ μια απαραίτητη διευκρίνηση: χρησιμοποιώ τον όρο «σλαβομακεδόνικα» επειδή τον έχουμε συνηθίσει. Ο επιστημονικά ορθότερος χαρακτηρισμός αυτού του βουλγαροσερβικού ιδιώματος της σλαβικής, όπως έχει δείξει ο μεγάλος γλωσσολόγος  Ν. Ανδριώτης, είναι σλαβικό ιδίωμα του κράτους των Σκοπίων).

 Σελ. 134υ του χειρογράφου. (Από τον δικτυακό τόπο:
http://www.macedoniantruth.org/2010/03/23/macedonian-language-16th-century/)

   Η φράση με την οποία αρχίζει το γλωσσάριο είναι πολύ σημαντική και μας διαφωτίζει σχετικά με το πόσο «Μακεδόνες» θεωρούνταν τότε οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί της βόρειας Ελλάδας:


Αρχή εν Βουλγαρίοις ριμάτου εις κινή γλότα (=κοινή γλώττα) ερχομένη.

Λεπτομέρεια από τη σελίδα 134υ ("Αρχή εν Βουλγαρίοις ριμάτου εις κινή γλότα ερχομένη")

   Βουλγάρικη λοιπόν και όχι "μακεδόνικη" αποκαλείται η γλώσσα. Τώρα το πως οι μυθομανείς γείτονές μας δημιούργησαν το λεγόμενο"μακεδονικό έθνος" (!) και όλες τις παρεπόμενες φαιδρότητες, αυτό είναι γνωστό σε όλους (πολιτική του Τίτο κλπ).

  Τι ιδιότητα είχε ο συντάκτης του λεξικού, από πού καταγόταν και τι ήταν, σλαβόφωνος ή ελληνόφωνος; Κάποιο προσανατολισμό για τις απαντήσεις σ' αυτά τα ερωτήματα μας δίνει η μελέτη της γραφής του και ιδίως των γλωσσικών ιδιωματισμών που χρησιμοποιεί, τόσο στα ελληνικά όσο και στα σλαβικά. Εκείνο όμως που χτυπάει αμέσως στο μάτι είναι μια απ' τις πρώτες φράσεις που του ήρθε, αυθόρμητα καθώς φαίνεται, να γράψει:

                  +οτ κόια στράνατα πόϊντιμε, βο Μπογασκό;
                  από ποία μεριά να πάμε στο Μπογασκό;


  Το Βογατσικό είναι το μοναδικό τοπωνύμιο που αναφέρεται στο λεξικό, και αυτό βέβαια δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε. 
Μελετώντας όλα τα ιστορικά στοιχεία ο κ. Giannelli, με τη συνεργασία του Γάλλου γλωσσολόγου καθηγητή Valliant, που έκανε τη γλωσσολογική ανάλυση των σλαβικών φράσεων του γλωσσαρίου, καταλήγει στα εξής συμπεράσματα:

     O συντάκτης είχε οπωσδήποτε τα ελληνικά ως μητρική γλώσσα, αφού μερικές φορές ασχολείται με τη γραφή κοινότατων γλωσσικών παραλλαγών στα σλαβομακεδόνικα, που κάθε σλαβόφωνος θα τις θεωρούσε αυτονόητες και δεν θα 'κανε τον κόπο να τις σημειώσει. Εξάλλου και η κομψή γραφή δείχνει άνθρωπο ελληνικής παιδείας, όσον αφορά δε τη γραφή των σλαβικών με ελληνικά γράμματα, αυτό ήταν ένα συνηθισμένο φαινόμενο την εποχή εκείνη.
     Τα γλωσσολογικά στοιχεία δείχνουν, τόσο στα σλαβομακεδόνικα, όσο και στα ελληνικά, δυτικομακεδονική προέλευση. Στα  ε λ λ η ν ι κ ά  όμως παρατηρούνται και κάποιες ηπειρώτικες επιδράσεις, κάτι που θέλω να το υπογραμμίσω εδώ.

    Η μνεία του Βογατσικού, όπως είπαμε δεν είναι τυχαία. Όλα δείχνουν ότι ο συντάκτης είχε δίπλα του έναν σλαβόφωνο της περιοχής και τον ρωτούσε διάφορες απλές λέξεις και φράσεις που του έρχονταν στο μυαλό: "Πως το λέτε εσείς αυτό; πως εκείνο;"  (π.χ. έλα να φάμε- κι απέκει να πάμε- να δουλεύσομε-σκουλίκι-χιλιδόνα κλπ.). Έτσι λοιπόν το Βογατσικό ήταν κάτι που τό 'χε μπροστά-μπροστά στο μυαλό του. Ο κ. Giannelli λέει ότι προφανώς ο συντάκτης ήταν γύρω απ' το Βογατσικό, σ' ένα εύρος 100 χιλιομέτρων, νομίζω όμως ότι η καθ' αυτό βογατσιώτικη προέλευσή του είναι ακόμα πιο πιθανή.
     Με δεδομένες τις διάστιχες επεξηγηματικές σημειώσεις στο κείμενο ο Giannelli συμπεραίνει τελικά ότι ο συντάκτης ήταν κάποιος σπουδαστής, από την περιοχή της Καστοριάς που ήθελε να μάθει στοιχειωδώς να συνεννοείται με τους ντόπιους σλαβόφωνους πληθυσμούς (ίσως ειδικότερα με το γυναικείο φύλο, για ευνόητους λόγους, αφού τα τραγούδια που κατέγραψε είναι αρκετά ελευθεριάζοντα. αυτό όμως όπως σημειώνει, οφείλεται απλώς στο ότι τα ερωτικά τραγούδια ήταν τα μόνα εύκαιρα που βρήκε, αφού οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί της περιοχής είχαν ήδη για γλώσσα πολιτισμού την ελληνική).

    Μοναδική λοιπόν η αξία του λέξικού αυτού, αφού το γλωσσολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει είναι μεγάλο, τόσο όσον αφορά τα σλαβομακεδόνικα όσο και τα ελληνικά του (απόδειξη είναι ότι έχει αποδελτιωθεί εξ ολοκλήρου και χρησιμοποιείται στην σύνταξη του βασικού λεξικού μας της μεταβυζαντινής δημώδους γραμματείας, του Κριαρά). Προηγείται κατά δύο και πλέον αιώνες από το επόμενο ανάλογο λεξικό, το εγχειρίδιο του Δανιήλ του Μοσχοπολίτη (1764).

   Τελειώνοντας, έχω να επισημάνω δυό πολύ σημαντικά για την ιστορία του χωριού μας πράγματα:
    Πρώτον, εφόσον ο συντάκτης ήταν πράγματι  Βογατσιώτης, είναι ενδιαφέρον ότι ένας πρόγονός μας σ' εκείνους τους "σκοτεινούς"  χρόνους είχε δυνατότητες ικανοποιητικής μόρφωσης. Αν δεν ήταν Βογατσιώτης, η μνεία του Βογατσικού που κάνει να δείχνει την αναλογικά σημαντική θέση του χωριού μας ανάμεσα στα άλλα της περιοχής, αφού η χρησιμοποίησή του ως παράδειγμα προϋποθέτει ότι ήταν ευρέως γνωστό τοπωνύμιο.
   Δεύτερον η εμφάνιση του ονόματος του Βογατσικού σ' ένα λεξικό που χρονολογείται γύρω στα 1550 είναι από τις παλιότερες γνωστές μας μαρτυρίες γι' αυτό, και αντικρούει βέβαια αυτό που έχει γράψει ο Κ. Μπέντας στα Ιστορικά Βογατσικού (1952), ότι το χωριό μας είναι οικισμός του 17ου αι. Μάλιστα, όπως θα φανεί σε μελλοντικές μας δημοσιεύσεις, το Βογατσικό μαζί με το γειτονικό χωριό του Σαντόβου είναι πολύ παλιότεροι οικισμοί και υπήρχαν ήδη πριν από την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους. 

             ε π ι λ ο γ ι κ ά   &   σ η μ ε ι ώ σ ε ι ς

                                               από τον Νώντα Τσίγκα

  Το κείμενο αυτό του Γ. Γκολομπία (1961-2009) δημοσιεύθηκε στο φύλλο αρ. 80, Ιανουάριος -Μάρτιος 1992, κατά την Β' εκδοτική περίοδο της εφημερίδας "Το Βογατσικό" (σύνταξη Γ. Γκολομπίας-Ν. Τσίγκας) που εκδίδεται από το Σύνδεσμο Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης. 
   Ο άνθρωπος που έθεσε υπόψη του Γιώργου την ύπαρξη αυτού του "Λεξικού" -και φυσικά αποδελτίωσε ολόκληρο το λεξικογραφικό υλικό του-  ο Τάσος Καραναστάσης δεν υπάρχει πια κι αυτός στη ζωή, καθώς "έφυγε" ένα χρόνο σχεδόν μετά το θάνατο του Γιώργου. Ο καθηγητής στο ΑΠΘ Τάσος Καραναστάσης (1955-2010) υπήρξε από τους βασικούς υπεύθυνους  της έκδοσης της Επιτομής του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669) του Εμμ. Κριαρά. Είναι συγγραφέας επίσης του έργου Ιστορικόν λεξικόν των ελληνικών ιδιωμάτων της κάτω Ιταλίας και Γραμματική των Ελληνικών Ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας (εκδόσεις της Ακαδημίας Αθηνών).

  Ο σκοπός αυτής της αναδημοσίευσης είναι πολύ σαφής: Θεωρώ ότι τα δημοσιευμένα κείμενα όταν διαφυλάσσονται σε αρχεία σώζονται. Οι εφημερίδες και τα περιοδικά όταν δεν αποτελούν αρχειακό υλικό ώστε να διαφυλαχθούν-προβληθούν σε σπίτια ενθέρμων συλλεκτών, σε ερμάρια βιβλιοθηκών, αρχείων  κλπ χάνονται ανεπιστρεπτί. Φρόντισα λοιπόν να αντιγράψω το κείμενο κι αυτή τη φορά να το εμπλουτίσω και με σχετικό "εποπτικό" υλικό που εντόπισα στο διαδίκτυο -αναφέρω τις πηγές* μου ώστε αυτό να λάβει μια νέα μορφή. [*Αν φυσικά προκύψει θέμα κατάχρησης, παραβίασης δικαιωμάτων κλπ οι φωτογραφίες αυτές θα "κατεβούν" αμέσως]. Αναρτώ με πολλή χαρά την εργασία αυτή στο "Eν Βογατσικώ" το blog που δημιούργησα με σκοπό τη συνάντηση-τη διάσωση-τη μνήμη και απευθύνεται σε Βογατσιώτες και μη, ελπίζοντας πως θα της δοθεί η δέουσα προσοχή.

Οφείλω να σταθώ στην προσεκτική αξιολόγηση και αξιοποίηση των στοιχείων που διαχειρίστηκε εδώ ο Γ.Γ. ο πάντοτε ακριβολόγος μέχρι ψυχαναγκασμού με το θέμα του. Δεν κραυγάζει, δεν πανηγυρίζει, δεν επινοεί, δεν κατέχει θέσφατα. Καταστρώνει την υπόθεσή του με σεβασμό και χωρίς παρωπίδες.Τα συμπεράσματά του τα παραθέτει με επιφύλαξη, ευγένεια,ψυχραιμία και κάποτε με χιούμορ [(...) ήθελε να μάθει στοιχειωδώς να συνεννοείται με τους ντόπιους σλαβόφωνους πληθυσμούς - ίσως ειδικότερα με το γυναικείο φύλο, για ευνόητους λόγους (...)]. Όσα δικά του κείμενα είχαμε τη χαρά και την τιμή να δούμε δημοσιευμένα στην εφημερίδα Το Βογατσικό αποτελούν όλα τους πρωτότυπες και αξιόλογες εργασίες με ιστορικό ενδιαφέρον για την ιδιαίτερη πατρίδα. Θα πρέπει ίσως κάποτε αυτά να συγκεντρωθούν σε κάποιον τόμο  ιστορικής μαρτυρίας για το Βογατσικό αλλά και μνήμης για τον σπουδαίο αυτό συντοπίτη. Εκτός από τα κείμενά του που ήδη έχουν δημοσιευθεί στην εφημερίδα, στο αρχείο του -που δωρήθηκε από τον γυιό του Χρήστο στο Μουσείο Μπενάκη- γνωρίζω πως υπάρχουν τουλάχιστον δυο έτοιμα σελιδοποιημένα και σχολιασμένα ανέκδοτα βιβλία που αφορούν σοβαρά το Βογατσικό (1. τα απομνημονεύματα του ιερέα Δημ. Παπαδήμου και 2. Η εκπαίδευση στο Βογατσικό). 

Δεν μας προκαλεί πλέον καμιά απολύτως έκπληξη γιατί το "γλωσσάρι" αυτό που συντάχθηκε από κάποιον Ελληνικής καταγωγής Δυτικομακεδόνα -πιθανότατα Βογατσιώτη- με τις 300 όλο κι όλο λέξεις και φράσεις επιχειρείται να κατοχυρωθεί ως "Μακεδονικό Λεξικό του 16ου αιώνα". Το περίεργο είναι πως ενώ οι λέξεις που αναφέρονται σ' αυτό- σε εγγραφή του συντάκτη του- είναι "Βουλγαρικές", το πως αυτές βαφτίστηκαν "Μακεδονικές" μένει να δικαιολογηθεί.Το ότι βέβαια αυτό αποτελεί μια μαρτυρία-απόδειξη πως η Σερβική, Βουλγαρική γλώσσα και το μικτό ιδίωμά τους ομιλούνταν στην ευρύτερη περιοχή κατά τον 16ο αιώνα ή και νωρίτερα στέκει πέρα από κάθε αμφισβήτηση.

Ο άγνωστος λεξικογράφος πάντως είναι Έλληνας. Κατέχει αξιόλογη παιδεία (εκλεπτυσμένος γραφικός χαρακτήρας, χειρόγραφα που μελετά). Πιθανότατα είναι Βογατσιώτης. Ο Ciro Giannelli αυτό σχεδόν το δέχεται ως βέβαιο. Προφανώς πάντως πρόκειται για άνθρωπο που σ χ ε τ ί ζ ε τ α ι  με ανθρώπους απολυτως εξοικειωμένους με "τα σλαβομακεδονικά",προφανώς αυτά αποτελούν την μητρική τους γλώσσα, τους συναναστρέφεται ή έρχεται συχνά μαζί τους σε επαφή (μια υπόθεση θα πρέπει ίσως να αποτελεί πως αυτός είναι κάποιου είδους έμπορος  και προσπαθεί να συντάξει ένα λεξικό για να επικοινωνεί με τους "αλλόγλωσσους" ώστε να διευκολύνεται στις συναλλαγές μαζί τους).

Την πλέον όμως ευφάνταστη -έως και τραγελαφική- ερμηνεία (α) για τη χρησιμότητα αυτού του λεξικού και (β) τη βεβαιότητα καταγωγής του συντάκτη του, την βρήκα αναρτημένη στο blog:                  http://belomorskamacedonia.blogspot.gr/2011/07/16.html  από εδώ πληρο-φορούμαστε ότι το σχετικό άρθρο είχε δημοσιευθεί στο "Μακεδονικό Δελτίο ΛΟΖΑ", τεύχος 6 τον Ιούλιο του 2002, σ. 18-19. Είναι εντυπωσιακή η ευκολία με την οποία ο blogger διατυπώνει εδώ την άποψη πως η μητρική γλώσσα των βογατσιωτών του 15ου αιώνα είναι η ..."σλαβομακεδονική"! Παραθέτω αυτούσια κάποιες ενδιαφέρουσες παραγράφους:

"(...) Στο περιθώριο των σελίδων, δίπλα στο κείμενο των κωμωδιών του Αριστοφάνη είναι καταγεγραμμένα εκτός από το τραγουδάκι που παρατίθεται στην αρχή του άρθρου και άλλες 300 φράσεις, λέξεις και τραγούδια, που αποτελούν ανεκτίμητο λεξιλογικό υλικό για το πώς μιλιόταν η μακεδονική γλώσσα πριν από 4 αιώνες.

- Όλες αυτές οι φράσεις, τα τραγούδια έχουν καταγραφεί από κάποιον που δίδασκε τα Ελληνικά (χρησιμοποιώντας σαν αναγνωστικό τις κωμωδίες του Αριστοφάνη) στα παιδιά του ΒΟΓΑΤΣΙΚΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ, το χρονικό διάστημα 1580-1600, και πολύ απλά ζητούσε από τους μαθητές του, να του διδάξουν με τη σειρά τους τη μητρική τους Μακεδονική γλώσσα. (Να αναφέρουμε παρεμπιπτόντως ότι όλοι οι Νεοέλληνες “ιστορικοί”,“λαογράφοι”, “δημοσιογράφοι” κλπ. όταν γράφουν για το Βογατσικό ισχυρίζονται ότι πρόκειται για περιοχή όπου “από αρχαιοτάτων χρόνων ομιλείται η ελληνική και μόνον η ελληνική γλώσσα”, οι δε σημερινοί κάτοικοι του Βογατσικού, πολύ φοβόμαστε ότι θα σταύρωναν με μεγάλη τους ευχαρίστηση τον Α. Βαγιάν που τολμάει να αμφισβητεί την αρχαιοελληνική τους καταγωγή). 

-Ανάμεσα στο λεξικό, ξεχωρίζουν πολλές ερωτικές εκφράσεις (π.χ. έλα λέγκι πόκρε μένε = έλα ξάπλωσε μαζί μου κλπ.) που αφενός υποδηλώνουν το ερωτικό ενδιαφέρον του νεαρού δασκάλου για τις ντόπιες ομορφονιές, αφετέρου αποδεικνύουν τη μη σλαβική καταγωγή του. (Είναι γνωστό σε όλους ότι από τις πρώτες εκφράσεις που μαθαίνει κάποιος στη μητρική του γλώσσα είναι οι ερωτικές)".

-Στη σελίδα 12 του χειρογράφου είναι καταχωρημένη η έκφραση "από ποία μερια να πάμε στο Μπογασκό" εύλογη απορία για ένα νεαρό Ηπειρώτη που δεν κατάγεται από την ευρύτερη περιοχή της δυτικής Μακεδονίας, αλλά από περιοχή που βρίσκεται τουλάχιστον εκατό χιλιόμετρα μακριά και πέρα από την οροσειρά της Πίνδου που ήταν σχεδόν αδιάβατη στα 1580.

-Η συγκεκριμένη έκφραση δίνει επίσης και μια πολύτιμη πληροφορία για την καταγωγή του τοπωνυμίου “Βογατσικόν”. Ότι δηλαδή η προέλευσή του δεν είναι από την σλαβική λέξη μπογκάτ = πλούσιος, αλλά από την τούρκικη λέξη μπογάζ = μπουγάζι, ρεύμα αέρος, άνοιγμα ανάμεσα σε βουνά.

Ο Παρμενίων Τζίφρας στο μικρό του βιβλίο για το Βογατσικό ισχυρίζεται πως η ονοματοδοσία του χωριού προέρχεται απο τη ρωσική λέξη    b о я а у к o.   Πράγματι στην γύρω περιοχή  περί τον 12ο αιώνα είχαν εγκατασταθεί Σλάβοι. 

 Αξίζει να σημειωθεί ότι ο γλωσσολόγος Βαγιάν (Valliant) δίνει με δικό του γλαφυρό τρόπο την προέλευση του τοπωνυμίου "Βογατσικόν" [τότε Μπογασκό ή Μπουγασκό και κατόπιν Βουγατσ'κό-Βογατσικό.O G.M Leak το αναφέρει στα περιηγητικά του κείμενα ως Mπογαζικό (1805) και ο F.C.L. Pouguevillle/Πουκεβίλ  (1806) ως "Μπουγατσικό". Ο δε ηρωϊκός Παύλος Μελάς  στις επιστολές του προς τη Ναταλία ως "Βογαζικόν" (sic)]. 

Δεν πρέπει φυσικά να έχουμε κανένα απολύτως πρόβλημα με τις γλώσσες που μιλήθηκαν ή συνεχίζουν να μιλιούνται, με ντοπιολαλιές, ιδιώματα, παραφθορές γλωσσών "γνήσιες" ή μικτές. Αυτό που ορίζεται σαν μητρική γλώσσα πρέπει να προκαλεί τον απόλυτο σεβασμό όλων. Η θέσμιση όμως και κατασκευή στοιχείων σε  ...μιά ονειρική βάση, όπως συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση, τουλάχιστον ενοχλεί. Στο Βογατσικό  δεν μιλήθηκαν ποτέ βουλγαρικά (ή βουλγαρίζοντα) ιδιώματα! Σε μια καταγραφή με περισσότερες από 3.000 λέξεις -εκφράσεις που έχω καταφέρει να συγκεντρώσω από το τοπικό ιδίωμα του Βογατσικού, ενώ συνάντησα πολλές λέξεις με τουρκική, κάποιες ίσως με  αρβανίτικη-ηπειρώτικη-σλάβικη και αρκετές με αρχαία ελληνική προέλευση εν τούτοις  δεν μπόρεσα να αναγνωρίσω ΚΑΜΜΙΑ από αυτές του "λεξικού". Ακόμα διατρέχοντας τις σελίδες του ούτε μία από τις λέξεις που μεταφράζονται στα ελληνικά και καταγράφονται και στην "μακεδονική" γλώσσα δεν έχω ακούσει να εκστομίζεται ή να έχει καταγραφεί στο Βογατσικό της νεώτερης περιόδου των εκατό τελευταίων χρόνων. Είναι γνωστό πως στο Βογατσικό δεν έλαβε χώρα κανενός είδους εθνοκάθαρση- ανθρωποσφαγή-εκδίωξη-εξανδραποδισμός, στα 1000 χρόνια ζωής περίπου που διαγράφει ο τόπος  από την Μεσαιωνική περίοδο ως τα σήμερα, για λόγους μητρικής γλώσσας-λαλιάς ή εθνοτικής διαφορετικότητας.

Βιβλία για το Βογατσικό

Κωνσταντίνου Παν. Μπέντα

Ιστορικά Βογατσικού 

 Σελίδες 60. Τύποις Κων, Στ, Δούκη -Καστοριά (1952).

Αποτελεί την πρώτη -"συμπαθητική"- προσπάθεια αποτύπωσης ιστορικών πληροφοριών για το Βογατσικό. Στις λίγες σελίδες του βιβλίου αυτού λαβαίνουμε χρήσιμες πληροφορίες για τους οικισμούς που αργότερα συναποτέλεσαν το Βογατσικό, την τοπογραφία και την προέλευση της ονομασίας του χωριού. Αναφέρονται οι βογατσιώτες που διέπρεψαν και οι ευεργέτες μαζί με χρήσιμα βιογραφικά στοιχεία. Γίνεται αναφορά και καταγράφονται τα θύματα των "εθνικών πολέμων". Το μικρό αυτό βιβλίο εκδόθηκε στην Καστοριά και χρηματοδοτήθηκε από τον εύπορο εγκατεστημένο στο Μόντρεαλ Καναδά βογατσιώτη Χρήστο Δαγκλέ (ο οποίος υπήρξε και ευεργέτης του Δημοτικού Σχολείου Βογατσικού). Παρουσιάζει αρκετές ελλείψεις (πχ μεταθέτει τουλάχιστον 200 χρόνια αργότερα την παρουσία των πρώτων οικισμών του Βογατσικού-δηλ στα 1700 περίπου ενώ πηγές τοποθετούν αυτή τη χρονολογία στις αρχές του 15ου αι. και άλλες στον 12ο. Παραλείπει να αναφέρει τον σημαίνοντα συγκαιρινό του Παπαδήμου Οικονόμου βογατσιώτη διδάσκαλο Αθανάσιο Πανταζίδη κλπ ). Την προσπάθεια αυτή του Αθ. Μπέντα -ο οποίος διετέλεσε επί σειρά ετών Νομάρχης Καστοριάς- ακολούθησε η μικρή λαογραφική του μελέτη "Ανέκδοτα Βαλαάδων Ανασελίτσης" και όχι η λαογραφική περί Βογατσικού μελέτη την οποία είχε προαναγγείλει με την έκδοση των "Ιστορικών" του.

Ανδρέου Δημ. Κορομήλη 

Το Βογατσικόν (Ιστορία- Λαογραφία)  

Σύνδεσμος Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης "ο Άγιος Κωνσταντίνος"

Σελιδες 256. Θεσσαλονίκη (1972).

Είναι η πιο ολοκληρωμένη εκδοτική προσπάθεια που διαθέτει η βιβλιογραφία μας. Είναι προφανής η προσφορά τεράστιου χρόνου και δυνάμεων για την καταγραφή των στοιχείων που ο διδάσκαλος Ανδρέας Κορομήλης διέθεσε προκειμένου να ολοκληρώσει την συγγραφή του βιβλίου. Το μεγαλύτερο μέρος σ΄αυτό καταλαμβάνουν τα λαογραφικά στοιχεία (έθιμα, ιστορίες, τραγούδια, αφηγήματα, παραμύθια κλπ). Μπορεί να υπάρχουν κάποια μικρά προβλήματα στη δομή και παράθεση της ύλης που δημιουργούν μια ..."αίσθηση χαριτωμένης αταξίας" ή το "γλωσσάρι" του να πάσχει σοβαρά από πλευράς έκτασης, όμως γενικώς το βιβλίο αποτελεί σημείο αναφοράς για το Βογατσικό για σχεδόν πενήντα χρόνια. 

Παρμενίων Ν. Τζίφρας 

Σύντομη Ιστορία του Βογατσικού (Ν. Καστοριάς-Δυτ. Μακεδονίας) 

Σελίδες 96. Αθήνα (1992).

O διαπρεπής αρεοπαγίτης νομικός, συμπατριώτης μας κ. Παρμενίων Ν. Τζίφρας (διετέλεσε αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου) συνέγραψε με μεράκι αυτό το μικρό βιβλίο, το οποίο εξέδωσε και διένειμε στην βογατσιώτικη παροικία δωρεάν στα 1992.

Το βιβλίο παρουσιάζει τα παρακάτω ενδιαφέροντα κεφάλαια:

-εκτενή αναφορά (10 σελίδες) για την προέλευση της ονοματοδοσίας του Βογατσικού. Μπορεί να προκαλεί κάποια έκπληξη η σχεδόν βεβαιότητα και επιμονή, του λίαν καταρτισμένου στα γλωσσικά, γλωσσολογικά και ιστορικά θέματα συμπατριώτη μας, ότι η λέξη Βογατσικό προέρχεται από τα ...ρωσικά (вояаукo) ωστόσο αυτό ο κ. Τζίφρας αυτό το τεκμηριώνει με αρκετά πειστικό τρόπο.

-Το κεφάλαιο των "λογίων κι διακεκριμένων Βογατσιωτών όπου παρατίθεται το προσωπικό βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα συνοδευόμενο με ένα αρκετά εκτενές μέρος για το γενεαλογικό δέντρο και τη διασπορά στην Ευρώπη της οικογένειας Τζίφρα. Στο κεφάλαιο αυτό  παρελαύνουν τα ονόματα των Δραγούμηδων, Ρουσσόπουλων και άλλα όπως του Ιωάννη Καλλιγράφου-Κυρίτσα, του ηγουμένου Σιμωνόπετρας Αμβροσίου, του Τριαντάφυλλου Κοντονασόπουλου κλπ.

-Το κεφάλαιο για τους "βογατσιώτες καλφάδες" και τους "Κυρατζήδες".

Στο βιβλίο χρησιμοποιήθηκαν αρκετές σύγχρονες έγχρωμες φωτογραφίες του Βογατσικού από Ημερολόγιο του Συνδέσμου Βογασιωτών Θεσσαλονίκης τραβηγμένες από τον αείμνηστο Γιώργο Γκολομπία (χωρίς να γίνεται γι΄αυτό καμία αναφορά από τον συγγραφέα).