Νικόλαος Στεφ. Δραγούμης (1874-1933)

"Ο Έλληνας Van Gogh" !

Σάββατο 23 Νοεμβρίου 1919

(…) Και την περασμένη Τετάρτη είχα ακούσει μουσική. η ορχήστρα του Ωδείου έδινε τη πρώτη συναυλία των συνδρομητών. η συμφωνία του Μendelssοhn και κάτι μικρά κομμάτια του Grieg μ' άρεσαν. Ένα κομμάτι του ισπανού Albeniz, με καταλανικά λαϊκά θέματα εργασμένα ωραία, αν και υπερσύγχρονα με συγκίνησε γιατί αναγνώρισα ένα από τα λαϊκά θέματα, που με τόση αγάπη τραγουδούσε ο Νίκος (…)

                                                                               [Φίλιππος  Στ. Δραγούμης, Ημερολόγιο 1919-1929]

Νικόλαος Δραγούμης (1874-1933)

Ο Νικόλαος Δραγούμης  (1874-1933) δευτερότοκο τέκνο του Στεφάνου, μολονότι μεγάλωσε μέσα σε μια παραδοσιακή οικογένεια με προσανατολισμό  προς την διπλωματία και την πολιτική, διαχώρισε εξ αρχής τη θέση του. Υπήρξε φύση καλλιτεχνική, ρομαντική και κατ’ εξοχήν ανατρεπτική γι’ αυτό και επέλεξε να σπουδάσει ζωγραφική. 

Αγαπούσε τη θάλασσα και ήθελε να γίνει ναυτικός. Επειδή όμως τούτο δεν ήταν εφικτό, ο πατέρας του τον έστειλε στη Σορβόννη για να σπουδάσει Νομικά. 

Τελικά επέλεξε να ακολουθήσει τη παλιά του αγάπη, τη ζωγραφική, πράγμα που έβρισκε τον πατέρα του αντίθετο. Για το λόγο αυτόν παρέμεινε στη Γαλλία όπου εργαζόταν με πενιχρά εισοδήματα και με τη συμπαράσταση μιας ευκατάστατης ρωσίδας θείας του.

Ο ίδιος ζούσε και ντυνόταν απλά, μισούσε δε τις κάθε είδους μηχανές. Του άρεσαν η φύση και οι άνθρωποι του χωριού γι’ αυτό ζούσε και εργαζόταν σε μια μικρή πόλη της Προβηγκίας.

"Βουκολικό" θέμα ( με τον τρόπο του Βίνσεντ Βαν Γκογκ).

 Όταν ο Δημήτρης Πικιώνης αντίκρισε έργα του, τον χαρακτήρισε σαν τον  «Έλληνα Βαν Γκογκ». Ο Ν. Δραγούμης αποτελεί τον γνησιότερο εισηγητή του ιμπρεσιονισμού στην  Ελλάδα. Ωστόσο, το όνομα και το έργο  του έχοντας περιπέσει σε αφάνεια, λαβαίνει υποτυπώδη μνεία σε καταλόγους τέχνης, λεξικά και σε σχετικές με τη ζωγραφική αναφορές και εργασίες.  Τα έργα του πάντως είναι σήμερα πολύ σπάνια και ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές Ευρωπαίων (κυρίως Γάλλων). 

 
Νικολάου Στ. Δραγούμη, Η εκκλησία στον Κοκκιναρά  (λεπτομέρεια).
Εξαιρετικό δείγμα "πουαντιλισμού" -Pointiillism (ελληνιστί : κηλιδισμού)
Ανήκει στην ιδιωτική  συλλογή του ανεψιού του ζωγράφου Μάρκου
Φ. Δραγούμη, για τον οποίο και  αποτελεί ιδιαίτερα αγαπημένο έργο.

Όπως ο Modigliani...

Το 1911 ο Νικόλαος παρουσίασε τα πρώτα συμπτώματα της ψυχικής νόσου (παρανοϊκή ψύχωση) που τον ταλαιπώρησαν και σημάδεψαν εφεξής τη ζωή του μέχρι τον θάνατό του που επήλθε, ύστερα από  συνεχείς νοσηλείες σε ψυχιατρικά ιδρύματα της Ελβετίας και τελικώς στο Δρομοκαΐτειο Αθηνών, στα 1933.

 Ο Νικόλαος Στεφ. Δραγούμης στην πρώϊμη νεότητά του.

Φαίνεται όμως πως το 2013, ογδόντα χρόνια μετά τον θάνατό του ο Νικόλαος Δραγούμης θα έχει πια «την τιμητική του». 

Πρώτα, η θεατρική παράσταση «Η σκιά του ειδώλου» που ανέβηκε με επιτυχία στην Αθήνα  (από το  «Θέατρο Ημέρας»-πρεμιέρα στις 29 Ιανουαρίου 2013) σε θεατρική γραφή του συγγραφέα Γρηγόρη Χαλιακόπουλου. Ύστερα η μεγάλη αναδρομική έκθεση με έργα του που έχει προγραμματίσει για το φετινό χειμώνα η (πρώην) Εμπορική Τράπεζα*  και αναμένεται να προκαλέσει αίσθηση.

 
  Ο ηθοποιός Βασ. Παπαδημητρίου που υποδύθηκε τον Ν.Δ.
    στη θεατρική παράσταση "Η σκιά και το είδωλο" βασισμένης σε κείμενο
 του συγγραφέα Γρηγ. Χαλιακόπουλου- (πρεμιέρα 29 Ιανουαρίου  2013).

Θα εξαιρέσουμε από κάθε συζήτηση τις σκανδαλοθηρικές και ικανές να εξιτάρουν το εύφλεκτο λαϊκό αίσθημα διατυπώσεις σε blogs και εφημερίδες του τύπου «Νικόλαος Δραγούμης: Ο παρανοϊκός γιος ενός πρωθυπουργού! Διαβάστε εδώ για την καταστροφική σχέση με τον πατέρα του και τον εγκλεισμό του σε ψυχιατρεία!!!». 

Θα σταθούμε όμως στην εν πολλοίς  αφελή διατύπωση και εμμονή εκ μέρους του συγγραφέα και των συντελεστών της παράστασης πως τάχα η συγκρουσιακή-πατριαρχική σχέση ανάμεσα στην οικογένεια δόμησε και ολοκλήρωσε την  ψυχική κατάρρευση του Νικολάου. Μπορεί να συνετέλεσε ή να επέσπευσε την εκδήλωσή της αλλά οπωσδήποτε δεν αποτελεί το αίτιο. Ας μη γελιόμαστε με εξω-επιστημονικές φιλολογίες ή εικασίες!  

Από τα καταλειπόμενα ημερολόγια των μικρότερων αδελφών του, Ίωνα και Φιλίππου, βλέπουμε μια ολοζώντανη τρυφερή και αγαπητική αδελφική σχέση  και μια σαφώς διατυπωμένη σε πλείστες εγγραφές λύπη και  συνεχή αγωνία για την κατάσταση της υγείας του Νικολάου. Αναφορές γεμάτες συναισθηματική φόρτιση απαντώνται στα ημερολόγια και των δυό και αποτελούν αυτές συγκλονιστικές μαρτυρίες αγάπης. Ο ίδιος ο Ίωνας τρέχει να τον συμπαρασταθεί στην πρώτη μεγάλη κρίση στην Προβηγκία το 1911 και τον εγκαθιστά σε αναρρωτήριο της Νάπολης. 

Φυσικά και δεν ήταν εύκολο -τουλάχιστον εκείνη την περίοδο- με την παντελή αδυναμία αντιμετώπισης της νόσου ένας ασθενής με τα προβλήματα του Νικολάου (που π.χ. σε κρίσεις της νόσου περιφέρονταν ολόγυμνος και έβγαζε άναρθρες κραυγές) να ζει μαζί με τη οικογένειά του ή να λαβαίνει μέρος στις  κοινωνικές επαφές που αυτή διαμορφώνει. Δεν ήταν θέμα μεγαλοαστισμού που ντρέπεται και κρύβει κάτω από το χαλί τον παρία ή τον αποσυνάγωγο. («Ο Νικόλαος έπρεπε να μείνει στην αφάνεια για να μη ντροπιάζει την αστική μεγαλοπρέπεια των Δραγούμηδων. Η τρέλα τότε ήταν δαιμονοποιημένη. Άλλες εποχές...» ή «ο Νίκος ήταν το αγκάθι, ο ανεπιθύμητος».).

 Η οικογένεια του Στέφανου  Δραγούμη -εκείνος πέθανε το 1922- φαίνεται πως φρόντισε να κάνει πάντα το καλύτερο για το άρρωστο μέλος της και μέχρι την οικονομική κρίση του 1929 φρόντισε  να νοσηλευτεί ο Νικόλαος σε αξιοπρεπή ιδρύματα της Ευρώπης (Ελβετία) αφού στην Ελλάδα η ψυχιατρική φροντίδα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη-ανυπόστατη. Από το 1929 μέχρι το θάνατό του ο Ν. Δ. έζησε στο Δρομοκαΐτειο Αθηνών όπου ως γνωστόν έχουν νοσηλευτεί  και τελευτήσει τον βίο τους οι λογοτέχνες Ρώμος Φιλύρας, Γεράσιμος Βώκος, Γεώργιος Βιζυηνός κ.α. (κανείς όμως  δεν τόλμησε να κατηγορήσει ή να ψέξει τις οικογένειές τους για τον ακούσιο εγκλεισμό των "επωνύμων"μελών τους στις παραπάνω περιπτώσεις).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Μεγάλο μέρος της αναφοράς των βιογραφικών στοιχείων του Ν.Δ. οφείλεται στην πολύ φροντισμένη  εργασία του αείμνηστου Χρυσόστομου Τζημάκα για τους Δραγούμηδες που παρουσιάστηκε στα πρώτα «Δραγούμεια» τον Αύγουστο του 2006 στο Βογατσικό, όταν εκείνος αποκάλυψε και δώρισε σε τοπικούς φορείς τα οκτώ πορτραίτα μελών της οικογένειας Δραγούμη που είχε φιλοτεχνήσει με πολύ αγάπη σαν εκπλήρωση ενός προσωπικού ηθικού χρέους. (Αρκετές φορές γίνεται ακριβής -επί λέξει-  παράθεση του δικού του κειμένου). 
Τα υπόλοιπα δάνεια & πληροφορίες προήλθαν από άρθρο της Μ. Πανάγου και από αναφορές σε δελτία τύπου για την συγκεκριμένη θεατρική παράσταση. 
Τις πληροφορίες για την πολυαναμενόμενη αναδρομική  ζωγραφική έκθεση μου έδωσε ο ανεψιός του Νικολάου Δραγούμη και πολυαγαπημένος φίλος Μάρκος  Φ. Δραγούμης.

* Μετά την απορρόφηση της Εμπορικής Τράπεζας από την ALPHA BANK οι αντίστοιχοι πολιτιστικοί οργανισμοί των τραπεζών  θα βρεθούν να έχουν συνολικά στην συλλογή τους περί τα 5.600 έργα Ελλήνων κυρίως (ζωγράφων, χαρακτών και γλυπτών)!



                                              ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ