Νικόλαος Στεφ. Δραγούμης (1874-1933)

"Ο Έλληνας Van Gogh" !

Σάββατο 23 Νοεμβρίου 1919

(…) Και την περασμένη Τετάρτη είχα ακούσει μουσική. η ορχήστρα του Ωδείου έδινε τη πρώτη συναυλία των συνδρομητών. η συμφωνία του Μendelssοhn και κάτι μικρά κομμάτια του Grieg μ' άρεσαν. Ένα κομμάτι του ισπανού Albeniz, με καταλανικά λαϊκά θέματα εργασμένα ωραία, αν και υπερσύγχρονα με συγκίνησε γιατί αναγνώρισα ένα από τα λαϊκά θέματα, που με τόση αγάπη τραγουδούσε ο Νίκος (…)

                                                                               [Φίλιππος  Στ. Δραγούμης, Ημερολόγιο 1919-1929]

Νικόλαος Δραγούμης (1874-1933)

Ο Νικόλαος Δραγούμης  (1874-1933) δευτερότοκο τέκνο του Στεφάνου, μολονότι μεγάλωσε μέσα σε μια παραδοσιακή οικογένεια με προσανατολισμό  προς την διπλωματία και την πολιτική, διαχώρισε εξ αρχής τη θέση του. Υπήρξε φύση καλλιτεχνική, ρομαντική και κατ’ εξοχήν ανατρεπτική γι’ αυτό και επέλεξε να σπουδάσει ζωγραφική. 

Αγαπούσε τη θάλασσα και ήθελε να γίνει ναυτικός. Επειδή όμως τούτο δεν ήταν εφικτό, ο πατέρας του τον έστειλε στη Σορβόννη για να σπουδάσει Νομικά. 

Τελικά επέλεξε να ακολουθήσει τη παλιά του αγάπη, τη ζωγραφική, πράγμα που έβρισκε τον πατέρα του αντίθετο. Για το λόγο αυτόν παρέμεινε στη Γαλλία όπου εργαζόταν με πενιχρά εισοδήματα και με τη συμπαράσταση μιας ευκατάστατης ρωσίδας θείας του.

Ο ίδιος ζούσε και ντυνόταν απλά, μισούσε δε τις κάθε είδους μηχανές. Του άρεσαν η φύση και οι άνθρωποι του χωριού γι’ αυτό ζούσε και εργαζόταν σε μια μικρή πόλη της Προβηγκίας.

"Βουκολικό" θέμα ( με τον τρόπο του Βίνσεντ Βαν Γκογκ).

 Όταν ο Δημήτρης Πικιώνης αντίκρισε έργα του, τον χαρακτήρισε σαν τον  «Έλληνα Βαν Γκογκ». Ο Ν. Δραγούμης αποτελεί τον γνησιότερο εισηγητή του ιμπρεσιονισμού στην  Ελλάδα. Ωστόσο, το όνομα και το έργο  του έχοντας περιπέσει σε αφάνεια, λαβαίνει υποτυπώδη μνεία σε καταλόγους τέχνης, λεξικά και σε σχετικές με τη ζωγραφική αναφορές και εργασίες.  Τα έργα του πάντως είναι σήμερα πολύ σπάνια και ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές Ευρωπαίων (κυρίως Γάλλων). 

 
Νικολάου Στ. Δραγούμη, Η εκκλησία στον Κοκκιναρά  (λεπτομέρεια).
Εξαιρετικό δείγμα "πουαντιλισμού" -Pointiillism (ελληνιστί : κηλιδισμού)
Ανήκει στην ιδιωτική  συλλογή του ανεψιού του ζωγράφου Μάρκου
Φ. Δραγούμη, για τον οποίο και  αποτελεί ιδιαίτερα αγαπημένο έργο.

Όπως ο Modigliani...

Το 1911 ο Νικόλαος παρουσίασε τα πρώτα συμπτώματα της ψυχικής νόσου (παρανοϊκή ψύχωση) που τον ταλαιπώρησαν και σημάδεψαν εφεξής τη ζωή του μέχρι τον θάνατό του που επήλθε, ύστερα από  συνεχείς νοσηλείες σε ψυχιατρικά ιδρύματα της Ελβετίας και τελικώς στο Δρομοκαΐτειο Αθηνών, στα 1933.

 Ο Νικόλαος Στεφ. Δραγούμης στην πρώϊμη νεότητά του.

Φαίνεται όμως πως το 2013, ογδόντα χρόνια μετά τον θάνατό του ο Νικόλαος Δραγούμης θα έχει πια «την τιμητική του». 

Πρώτα, η θεατρική παράσταση «Η σκιά του ειδώλου» που ανέβηκε με επιτυχία στην Αθήνα  (από το  «Θέατρο Ημέρας»-πρεμιέρα στις 29 Ιανουαρίου 2013) σε θεατρική γραφή του συγγραφέα Γρηγόρη Χαλιακόπουλου. Ύστερα η μεγάλη αναδρομική έκθεση με έργα του που έχει προγραμματίσει για το φετινό χειμώνα η (πρώην) Εμπορική Τράπεζα*  και αναμένεται να προκαλέσει αίσθηση.

 
  Ο ηθοποιός Βασ. Παπαδημητρίου που υποδύθηκε τον Ν.Δ.
    στη θεατρική παράσταση "Η σκιά και το είδωλο" βασισμένης σε κείμενο
 του συγγραφέα Γρηγ. Χαλιακόπουλου- (πρεμιέρα 29 Ιανουαρίου  2013).

Θα εξαιρέσουμε από κάθε συζήτηση τις σκανδαλοθηρικές και ικανές να εξιτάρουν το εύφλεκτο λαϊκό αίσθημα διατυπώσεις σε blogs και εφημερίδες του τύπου «Νικόλαος Δραγούμης: Ο παρανοϊκός γιος ενός πρωθυπουργού! Διαβάστε εδώ για την καταστροφική σχέση με τον πατέρα του και τον εγκλεισμό του σε ψυχιατρεία!!!». 

Θα σταθούμε όμως στην εν πολλοίς  αφελή διατύπωση και εμμονή εκ μέρους του συγγραφέα και των συντελεστών της παράστασης πως τάχα η συγκρουσιακή-πατριαρχική σχέση ανάμεσα στην οικογένεια δόμησε και ολοκλήρωσε την  ψυχική κατάρρευση του Νικολάου. Μπορεί να συνετέλεσε ή να επέσπευσε την εκδήλωσή της αλλά οπωσδήποτε δεν αποτελεί το αίτιο. Ας μη γελιόμαστε με εξω-επιστημονικές φιλολογίες ή εικασίες!  

Από τα καταλειπόμενα ημερολόγια των μικρότερων αδελφών του, Ίωνα και Φιλίππου, βλέπουμε μια ολοζώντανη τρυφερή και αγαπητική αδελφική σχέση  και μια σαφώς διατυπωμένη σε πλείστες εγγραφές λύπη και  συνεχή αγωνία για την κατάσταση της υγείας του Νικολάου. Αναφορές γεμάτες συναισθηματική φόρτιση απαντώνται στα ημερολόγια και των δυό και αποτελούν αυτές συγκλονιστικές μαρτυρίες αγάπης. Ο ίδιος ο Ίωνας τρέχει να τον συμπαρασταθεί στην πρώτη μεγάλη κρίση στην Προβηγκία το 1911 και τον εγκαθιστά σε αναρρωτήριο της Νάπολης. 

Φυσικά και δεν ήταν εύκολο -τουλάχιστον εκείνη την περίοδο- με την παντελή αδυναμία αντιμετώπισης της νόσου ένας ασθενής με τα προβλήματα του Νικολάου (που π.χ. σε κρίσεις της νόσου περιφέρονταν ολόγυμνος και έβγαζε άναρθρες κραυγές) να ζει μαζί με τη οικογένειά του ή να λαβαίνει μέρος στις  κοινωνικές επαφές που αυτή διαμορφώνει. Δεν ήταν θέμα μεγαλοαστισμού που ντρέπεται και κρύβει κάτω από το χαλί τον παρία ή τον αποσυνάγωγο. («Ο Νικόλαος έπρεπε να μείνει στην αφάνεια για να μη ντροπιάζει την αστική μεγαλοπρέπεια των Δραγούμηδων. Η τρέλα τότε ήταν δαιμονοποιημένη. Άλλες εποχές...» ή «ο Νίκος ήταν το αγκάθι, ο ανεπιθύμητος».).

 Η οικογένεια του Στέφανου  Δραγούμη -εκείνος πέθανε το 1922- φαίνεται πως φρόντισε να κάνει πάντα το καλύτερο για το άρρωστο μέλος της και μέχρι την οικονομική κρίση του 1929 φρόντισε  να νοσηλευτεί ο Νικόλαος σε αξιοπρεπή ιδρύματα της Ευρώπης (Ελβετία) αφού στην Ελλάδα η ψυχιατρική φροντίδα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη-ανυπόστατη. Από το 1929 μέχρι το θάνατό του ο Ν. Δ. έζησε στο Δρομοκαΐτειο Αθηνών όπου ως γνωστόν έχουν νοσηλευτεί  και τελευτήσει τον βίο τους οι λογοτέχνες Ρώμος Φιλύρας, Γεράσιμος Βώκος, Γεώργιος Βιζυηνός κ.α. (κανείς όμως  δεν τόλμησε να κατηγορήσει ή να ψέξει τις οικογένειές τους για τον ακούσιο εγκλεισμό των "επωνύμων"μελών τους στις παραπάνω περιπτώσεις).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Μεγάλο μέρος της αναφοράς των βιογραφικών στοιχείων του Ν.Δ. οφείλεται στην πολύ φροντισμένη  εργασία του αείμνηστου Χρυσόστομου Τζημάκα για τους Δραγούμηδες που παρουσιάστηκε στα πρώτα «Δραγούμεια» τον Αύγουστο του 2006 στο Βογατσικό, όταν εκείνος αποκάλυψε και δώρισε σε τοπικούς φορείς τα οκτώ πορτραίτα μελών της οικογένειας Δραγούμη που είχε φιλοτεχνήσει με πολύ αγάπη σαν εκπλήρωση ενός προσωπικού ηθικού χρέους. (Αρκετές φορές γίνεται ακριβής -επί λέξει-  παράθεση του δικού του κειμένου). 
Τα υπόλοιπα δάνεια & πληροφορίες προήλθαν από άρθρο της Μ. Πανάγου και από αναφορές σε δελτία τύπου για την συγκεκριμένη θεατρική παράσταση. 
Τις πληροφορίες για την πολυαναμενόμενη αναδρομική  ζωγραφική έκθεση μου έδωσε ο ανεψιός του Νικολάου Δραγούμη και πολυαγαπημένος φίλος Μάρκος  Φ. Δραγούμης.

* Μετά την απορρόφηση της Εμπορικής Τράπεζας από την ALPHA BANK οι αντίστοιχοι πολιτιστικοί οργανισμοί των τραπεζών  θα βρεθούν να έχουν συνολικά στην συλλογή τους περί τα 5.600 έργα Ελλήνων κυρίως (ζωγράφων, χαρακτών και γλυπτών)!



                                              ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ

Ηρόστρατος* Α.Ε.

(Mια ιστορία σε πολλές παραλλαγές που επαναλαμβάνεται αενάως σε ελληνικό τοπίο)

                                                                  του Νώντα Τσίγκα**



Όμως το ίδιο βράδυ, όταν οι δολοφόνοι των Λώρ
πήγαν να ψάλλουν το Χριστός Ανέστη,
η κόκκινη καμπάνα δεν χτύπησε.
Κι αφού έντρομοι το προσπαθούσαν
μέχρι το πρωϊ ξανά και ξανά, χωρίς αποτέλεσμα,
κατάλαβαν πως το ματωμένο Στόμα
του Θεού είχε μουγγαθεί.

Θανάση Τριαρίδη Η μουγγή καμπάνα

        To παλιό Δημοτικό Σχολείο όπως είναι σήμερα χωρίς το 

         ρολόγι πια να το κοσμεί. Στη θέση του βατήρα του ρολογιού 

         κάποιο αδιάφορο  ξύλινο υπόστεγο. Ένα νεοκλασικού τύπου 

         κτίριο με ..."αμμοβολισμένη" την πρόσοψή του (θύμα μιας

         τακτικής που ακολουθήθηκε και στη "Λέσχη" της πλατείας του

         χωριού...). Πρόσφατα αποφασίστηκε να μην χρησιμοποιείται

         πλέον σαν σχολείο. Το Ηροστράτειο έργο συντελέσθηκε σε 

                                       κάθε του λεπτομέρεια...

                           

                                                                                                              

Α. ΓΕΝΕΣΙΣ

Σφραγίδα δωρεάς

Σπυρίδων Νικολάου (φωτ. Γ. Αλεξίου)

   H δωρητήριος επιστολή συντάχθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 29 Δεκεμβρίου του 1908. Συντάκτης της ο εξηντάχρονος Σπυρίδων Νικολάου, ευπατρίδης πια, από το Βογατσικό που έζησε και πλούτισε στην Ρουμανία. Παραλήπτης η «αξιότιμος εφορεία ελληνικών εκπαιδευτηρίων Βογατσικού. Εις Βογατσικόν»:


   Αξιότιμοι κύριοι,

Σήμερον ευρίσκομαι εις το ευάρεστον σημείον να αναγγείλω υμίν, ότι θεία εμπνεύσει και αρωγή, επιθυμών όπως εκδηλώσω την αϊδιον ευγνωμοσύνην προς την γενέτειράν μου γήν και να συντελέσω όση μοι δύναμις εις τε την βελτίωσιν των εκπαιδευτικών αυτής πραγμάτων και εις την ανακούφισιν της πασχούσης της πατρίδος μερίδος, κατέθεσα παρά τη Εθνική Τραπέζη της Ελλάδος εν Αθήναις είκοσιπέντε (25) μετοχάς, αξίας περίπου 100.000 φράγκων της εθνικής Τραπέζης της Ρουμανίας επ΄ονόματι των ελληνικών εκπαιδευτηρίων της πατρίδος μου, Βογατσικού, ων επαξίως εφορεύετε, επι τω όρω, όπως η μεν κατάθεσις παραμείνει ανεπαφής εις αιώνα τον άπαντα οι δε τόκοι διατίθηνται κατ΄έτος ως εξής:
Α. Είκοσι λίραι (αριθ. 20) όπως υπανδρεύηται κατ΄ έτος έν κοράσιον ορφανόν η εν γένει πτωχόν, κατά προτίμησιν εκ των εχόντων συγγενικήν σχέσιν προς τον διαθέτην. Ακολουθούν τα Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ και αφορούν διάφορες δωρεές όπως εις Απόρους οικογενείας κατά τις ημέρες των Χριστουγέννων, δωρεάν φαρμάκων εις αρμοδίως αποδεδειγμένους απόρους ασθενείς, διανομήν δωρεάν βιβλίων και γραφικής ύλης εις απόρους μαθητάς, υποτροφία εις χριστοήθην και επιμελή μαθητήν απόφοιτον της Σχολής Βογατσικού, δωρεάν προς βελτίωσιν και προαγωγήν των ελληνικών εκπαιδευτηρίων της πατρίδος. Ακόμα και διόρθωσιν των πηγών ποσίμου ύδατος Βογατσικού. Και καταλήγει η επιστολή:
…Εν τούτοις πληροφορηθείς παρά διαφόρων εγκρίτων πατριωτών, ότι το νύν υπάρχον κτίριον του αρρεναγωγείου τυγχάνει όλως ακατάλληλον και επιθυμών, όπως η φέρελπις της πατρίδος νεολαία φοιτά εις σχολείον κατά πάντα υγιεινόν, εγκρίνω ίνα η εκτέλεσις της ανωτέρω εκτεθείσης διαθέσεώς μου αναβληθεί από της 1ης Ιανουαρίου 1909 μέχρι της 31ης Δεκεμβρίου 1914, ήτοι επι μίαν πενταετίαν, οι δε κατά το πενταετές τούτο διάστημα τόκοι του ειρημένου κληροδοτήματος, κατατιθεμένοι παρά τη Τραπέζη εντόκως και αποσυρόμενοι μόνον εις το τέλος της ρηθείσης προθεσμίας, χρησιμεύσωσι προς ίδρυσιν εκ θεμελίων νέας σχολής, σύμφώνως με τα παιδαγωγικάς απαιτήσεις του αιώνος και φερούσης την επιγραφή Σπυριδώνειος Ελληνική σχολή Βογατσικού…
Εφ΄ω δέξασθε την διαβεβαίωσιν της προς υμάς και προς άπαντας τους πατριώτας αγάπης και εκτιμήσεως, μεθ΄ ών διατελώ ασπαζόμενος υμάς.

Τα παραπάνω υπογράφει ένας ξενιτεμένος από τα δεκάξι του στο Πλοέστι της Ρουμανίας βογατσιώτης, και λίαν ευκατάστατος εργολήπτης δημοσίων έργων στην χώρα αυτή, ο οποίος είχε αρχικά εργαστεί σαν παραγυιός σε νερόμυλο. Ο Σπυρίδων Νικολάου "εις τας δυσμάς του βίου" δεν λησμονεί την ιδιαίτερη πατρίδα. Και με απίστευτη διορατικότητα για τις απαιτήσεις του αιώνος σπεύδει να ενισχύσει την εκπαίδευση στο Βογατσικό.
Σε ψήφισμά της η Κοινότητα Βογατσικού στις 4 Ιανουαρίου 1909 κάνει δεκτή με ενθουσιασμό την προσφορά του ευεργέτη και ανταπαντά μεταξύ των άλλων: 

Η ελληνική Κοινότης Βογατσικού, επί τη ηγεμονική δωρεά εξ 100 χιλιάδων φράγκων του φιλογενεστάτου και φιλομουσοτάτου κ. Σπύρου Νικολάου, συνελθούσα σήμερον τη 4η Ιανουαρίου και συσκεψαμένη, εψηφίσατο τα εξής (παρατίθενται α-ε)
…(Στ) Να παρακληθεί ο Μέγας Ευεργέτης της κοινότητος, όπως ευαρεστηθεί ν' αποστείλη την εικόνα αυτού ίνα αυτή κοσμεί και λαμπρύνει την αίθουσαν του αρρεναγωγείου.


Όταν χτίζεται ένα σχολείο κλείνει μια φυλακή


  Ο κόκορας σφάχτηκε στα θεμέλια την άνοιξη του 1920. Το σχολείο εγκαινιάστηκε το 1923. Δέκα ολόκληρα χρόνια μετά την ημερομηνία που όριζε η διαθήκη. Σημαντικά ιστορικά γεγονότα έλαβαν χώρα αυτήν την περίοδο: Πρώτα οι Βαλκανικοί πόλεμοι και η απελευθέρωση από τους Τούρκους, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και τέλος η Μικρασιατική καταστροφή που ενέσκυψαν στο διάστημα αυτό ίσως ήσαν τα κύρια αίτια που μάκρυναν την περιπόθητη μέρα. Δεκαπέντε χρόνια πέρασαν χωρίς η διαθήκη να μπορέσει να καλοπαντρέψει φτωχό κοράσιον, μήτε να ενισχύσει αριστεύσαντα μαθητή, ούτε να διακονήσει φτωχό η να προσφέρει φάρμακα σε ανήμπορο. Όμως στα δεκαπέντε αυτά χρόνια οι τόκοι που γεννούσε κάθε τόσο η δωρεά άγγιξαν τις χίλιες λίρες που έφταναν και περίσσευαν για την ανέγερση του σχολείου. Το παλιό σχολείο είχε πια καεί ήδη το 1912 από τους Τούρκους ενώ το σπίτι της Μαλαντούς που διαλέχτηκε στη συνέχεια δεν μπορούσε πια να καλύψει τις ανάγκες. Όταν λοιπόν έφτασαν και τα πρώτα αγγέλματα για την ανέγερση του Δημοτικού Σχολείου αγαλλίασαν οι πάντες στο χωριό. Συζητήσεις ζωηρές στο παζάρι κι όνειρα απειθάρχητα σαν τα νερά της καταιγίδας μέσα στα ρέματα, για προκομένα παιδιά και γραμματιζούμενους νιούς που θα ξεπηδούσαν από τις αίθουσες, να εξακοντίσει το Βογατσικό στις τέσσερις γωνιές της γης την σπουδαγμένη σπορά του!
Ο εργολάβος μονάχα σουλατσάριζε ανήσυχος πέρα δώθε στην πλατεία. Μόνος -κατάμονος αράδιαζε υπολογισμούς πρόχειρους στο πακέτο των τσιγάρων. Στο καφενείο απλησίαστος κι απόμακρος. Στο εργοτάξιο κοιτάζοντας φορές σκυθρωπός τον ουρανό σαν να ζήταγε επίμονα τίποτα παλιά χρωστούμενα. Η κούραση κι ένταση της δουλειάς τον είχαν απορροφήσει εντελώς, πάνω στα ρούχα και την όψη του θαρρείς κρέμονταν όλες οι ξαγρυπνισμένες μέρες που περνούσε. Ξύπνιος ονειρεύονταν έτσι που είχε παραδοθεί στα σχέδιά του. Η εμπιστοσύνη και συμπάθεια που έδειξαν σ΄ αυτόν, έναν εμπειροτέχνη, να ολοκληρώσει το έργο σύσσωμη η επιτροπή και ο κάτοικοι του χωριού όρισαν και τη σκληρή πορεία όπου βάδιζε μέχρι να σταθεί αντάξιός τους. Σαν το έργο ξεκίνησε με το καλό όλοι ξαφνιάστηκαν με το μέγεθος της κατασκευής. Ενθουσιασμός και δέος επικράτησαν στην κωμόπολη. Η κάτοψη του κτιρίου σχημάτιζε σαφέστατα ένα «Ε» κεφαλαίο που στα κρυπτογραφικά του εμπειροτέχνη θα σήμαινε ίσως:«Εκπαίδευση» ! Άλλοι ψιθύριζαν πως υπονοούσε: «Ελευθερία» ! Μπορεί και τα δύο. Ιδανικά που δείχνονταν με χτίσματα…
Τους καλύτερους μάζεψε για τη δουλειά γύρω του. Μήνυσε με τους κυρατζήδες1 έγκαιρα και ζήτησε νάρθουν από την Κωνσταντινούπολη δύο αρχιμάστορες χρόνια φευγάτοι από το χωριό. Μαραγκοί, χτιστάδες, τεχνίτες της πέτρας και σοβατζήδες περιωπής. Δέκα νοματαίοι καταπιάστηκαν με το έργο και μέσα σε τρία χρόνια το παρέδωσαν σε εγκαίνια. Τεράστιος αυλόγυρος ολόγυρα δενδροφυτεμένος με ακακίες. Το κτίριο ημιδιώροφο, επιβλητικό, με ευρύχωρες ψηλοτάβανες αίθουσες. Προσανατολισμένο με άξονα βορρά-νότο. Η πρόσοψη να βλέπει την ανατολή. ΄Απλετο φως από το πρωΐ εισχωρεί στις αίθουσες. Το απόγευμα πριν ο ήλιος κατέβει την κορφή του Αη- Θωμά μέχρι τις έξη φώτιζε εντός του. Κορνίζες απέριττες γύρω από τα πορτοπαράθυρα - τα τεράστια μακρόστενα παράθυρα για το ευάερον και ευήλιον του πράγματος- Το γραφείο των διδασκάλων, πέντε αίθουσες για τις τάξεις, την αίθουσα των εκδηλώσεων που μεγάλωνε κι άλλο αν αφαιρούνταν οι κουμπωτές ξύλινες πόρτες. Η μεγάλη αίθουσα των επίσημων εκδηλώσεων και εποπτικών μέσων. Τρία κλιμακοστάσια δύο στο πίσω προαύλιο κι ένα στο μπροστινό. Τα υπόγεια ευρύχωρα και ευάερα περιέργως φωτεινά με αίθουσα εστιατορίου και αποθήκες. Στο βάθος του διαδρόμου και πάνω από την είσοδο της μεγάλης αίθουσας των επίσημων τελετών η προσωπογραφία του Σπυρίδωνος Νικολάου, σε καλοδουλεμένη ελαιογραφία, επιβλέπει και εποπτεύει το χώρο της δωρεάς, το εργαστήρι της ελπίδας…
Κανείς δεν άκουσε πια για τον εργολάβο που αποπεράτωσε το έργο. Λένε πως ικανοποιημένος απόλυτα με τη δουλειά του δεν ξανάπιασε μήτε αλφάδι η σαούλι μήτε κοντύλι για σχέδιο μη τυχόν και κατώτερη τέχνη προκύψει στη ζωή του.

Τα σταφύλια της οργής

 Τα χρόνια της κατοχής από τα γερμανικά στρατεύματα, την πείνα και τη δυστυχία, διαδέχτηκε το μαράζι του εμφυλίου πολέμου που είχε σαν θέατρο των επιχειρήσεων και το Βογατσικό. Χηρείες του πολέμου, απώλειες της πείνας και της αρρώστιας, ορφανά και φτώχεια αβάσταχτη, μ΄ ένα σωρό φευγάτους στο βουνό μαζί και το ανυποχώρητο για δεκαετίες μίσος θα έστρωναν από του λοιπού το γιατάκι3 τους στο χωριό. Από κάπου όμως πρέπει να ξαναρχίζει η ιστορία του Σχολείου. Ας πούμε πως αρχίζει μ΄ αυτήν την επιστολή: 

"(...) Οι γενναίοι βογατσιώτες επανειλημμένως υπερήσπισαν και διέσωσαν τούτο (δηλ. το Σχολείο) από την ανταρσίαν και τον κατακτητήν. Πλήν όμως ο τελευταίος ούτος διήρπασεν και κατέστρεψεν τον εσωτερικό του εξοπλισμόν, τα παραθυρόφυλλα ακόμα και τα πατώματα χρησιμοποιήσας ταύτα ως καύσιμον ύλην κατα τον βαρύ χειμώνα του 1941. Το πενιχρόν σχολικόν ταμείον λόγω της πτωχείας των γονέων και κηδεμόνων αδυνατεί να καλύψει τας ανάγκας του σχολείου του οποίου μάλιστα η στέγη προς αποφυγήν εισροής των ομβρίων υδάτων και της καταρρεύσεως αυτής αλλά και γενικώς ολόκληρον το κτιριακόν συγκρότημα έχει ανάγκην αμέσου και επισταμένης επισκευής (...).

Δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια περίμενε υπομονετικά η εντολή του Σπύρου Νικολάου, ανάμεσα σε δύο πολέμους, ν΄ αυγατίσουν οι τόκοι ώστε να λάβει σάρκα και οστά. Εικοσιπέντε χρόνια χρειάστηκαν (ίσως όμως μονάχα η δεκαετία του ΄40 και δύο πόλεμοι πάλι) για να φτάσει να χρειάζεται το Σχολείο τόσο εκτεταμένες επισκευές προκειμένου να σωθεί…
Μετά το ΄45 τόκοι δεν ξαναμπήκαν πλέον από τις μετοχές. Η Ρουμανία άλλαξε χέρια, το προηγούμενο κοινωνικό σύστημα κατέρρευσε κι άλλαξε αφεντικό. Το αρχικό κεφάλαιο, οι περίφημες εικοσιπέντε μετοχές της Εθνικής Τραπέζης της Ρουμανίας απλώς δεν υπήρχαν πια. Ένας λίβας πέρασε και τα πήρε όλα … Όμως το κράτος λειτούργησε, η ανασυγκρότηση, η συνδρομή της ομογένειας δούλεψαν στη σωστή κατεύθυνση και το Σχολείο σώθηκε. Από το ΄50 και μετά τα μαθητούδια του εξατάξιου τετραθέσιου Δημοτικού Σχολείου Βογατσικού δεν θα ΄χαναν ούτε ώρα μαθήματος.

         ( φωτογραφικό αρχείο Νώντα Τσίγκα)

Ένα ωρολόγιον… πόλεως στο χωριό

  Η προσφορά ετούτη …ήχησε κάπως παράξενα. Η δωρήτρια απέστειλε το ρολόγι με τον μηχανισμό και τα παρελκόμενά του στη σχολική εφορεία. Το «ωρολόγιον πόλεως» έγινε δεκτό και ξεκίνησε γρήγορα η διαδικασία της τοποθέτησής του. Ο Αγαθοκλής Πανταζίδης, ένας ικανότατος των δημοσίων σχέσεων, που καζάντησε στην Αμερική, ιδιοκτήτης υπερσύγχρονου ντιζελοκίνητου αλευρόμυλου και ως εκ τούτου γνώστης της τεχνολογίας και με διασυνδέσεις, καταφέρνει –μόλις του το αναθέτουν-να βρεί την κατάλληλη τεχνική υποστήριξη και με εκ παραλλήλου ερανικές προσπάθειες να κατασκευασθεί ο βατήρας όπου θα στηρίζονταν το τεράστιο ρολόγι. Σαν φίδια σύρθηκαν –όπως είναι φυσικό για τα στενά και φτωχικά περιβάλλοντα-κάμποσες υποψίες για ενθυλάκωση χρημάτων από τα μέλη της ερανικής επιτροπής. Σχεδόν όμως όλα αγνοήθηκαν στο τέλος και παραμερίστηκαν χάριν του έργου. Η κατασκευή είναι εντυπωσιακή. Το ρολόγι στήθηκε περήφανο και υψώθηκε πάνω από το Σχολείο. Στην πρόσοψη πάνω από την κύρια είσοδο δεσπόζει πια καύχημα του σχολείου και του χωριού. Οι ωροδείκτες του φαντάζουν και στις τέσσερεις πλευρές του ρολογιού.
Κάθε ώρα που σημαίνει εδώ ενώνει τις ώρες σε Ανατολή και Δύση: «Η κάθε ώρα που ζούμε στην Αμερική έρχεται πάντα για μας μετά τους λογαρισμούς μας σε ώρα Ελλάδας» λέει κάποιος Αμερικάνος που φέρνει την τακτική του βόλτα στο τζιαντέ από το σταθμό Χωροφυλακής μέχρι τον Ασυρτό:

«Κι αυτό το ρολόγι το παίρνουμε μαζί μας να εδώ» (στην καρδιά του δείχνει) «για να μας δείχνει την ώρα της πατρίδας. Ναι κάθε ώρα είναι πρώτα ώρα της πατρίδας και είμαστε ψυχές αγκαλιασμένες όλον τον καιρό -μέχρι τη μεγάλη φυγή ξέρεις αυτήν που θα συμβεί κάποτε αναπότρεπτα- δεμένες με το χρόνο που ορίζει την σκληρή απόσταση και την πληγή του αποχωρισμού. Το ρολόγι αυτό ας ενώνει τον κοινό πόνο που αποχωριστήκαμε τα παιχνίδια στο Λάκκο και στις Μπιστιριές, στ΄ Αλώνια και στο ποτάμι. Γιατί Πατρίδα είναι η παιδική μας ηλικία. Και χάρη σ΄αυτό το ρολόγι και τα  κοιτάγματά του στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα πορεύουμε σαν να  ζούμε όλοι μαζί σε Βογατσικό - Τορόντο - Νιού Γιορκ- Μελβούρνη. Και παίζουμε ακόμα σαν παιδιά ακούραστοι χωρίς να γερνάμε ποτέ και ας γινόμαστε ογδόντα»...

Αυτά έλεγε ο Αμερικάνος, η πάλι και να νόμισα πως τα ΄χε πει. Ύστερα απόμεινα να τον κοιτάζω να μακραίνει μ΄ ένα φοβερό πούρο, σφηνωμένο στο άνοιγμα των χειλιών του, σαν μαγκούρα που κάπνιζε!

Η ώρα ακριβώς

 Επισκευές της στέγης του Δημοτικού Σχολείου  Βογατσικού στη δεκαετία του ΄90 με το ρολόγι να δεσπόζει.

  Το ρολόγι του σχολείου σχεδόν από τότε που αγοράστηκε και τοποθετήθηκε εκεί πάνω παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα λειτουργίας. Δεν είναι άξιο ποτέ να χτυπήσει στη σωστή ώρα για περισσότερα από δυο εικοσιτετράωρα στη σειρά. Έχουνε πει πως τα ανταλλακτικά των μηχανικών μερών του υπήρξαν από την αρχή ελαττωματικά. Πιο συγκεκριμένα: τα τσιμεντένια κυλινδρικά βαρίδια που κρέμονται στα ελατήρια του. Ο κύριος Καλλίμαχος –ο παλαίμαχος δάσκαλος και διευθυντής του Σχολείου, γέννημα θρέμμα της βογατσιώτικης γης- δεν αρκείται στις εξηγήσεις της εταιρίας στην Αθήνα που εγγράφως η τηλεγραφικώς απαντά στα επίμονα ερωτήματά του. Ανεβαίνει συχνά τη σιδερένια εξωτερική σκάλα που οδηγεί στην πόρτα του μηχανοστασίου. Κάθεται ώρα εκεί μέσα και το παρατηρεί σκαλίζοντας τα κοιμισμένα εντόσθια του ρολογιού. Το κουρδίζει λέει. Μας πιάνει ίλιγγος όταν τον βλέπουμε να ανεβαίνει με τέτοια σιγουριά και σβελτάδα εκεί πάνω. Τη γραβάτα του σαν ανεμοδείκτη την διώχνει στο πλάι ο αέρας που φυσά πάντοτε σ΄ αυτό το ύψος. Ο χοντρός τεχνικός που τον συνόδεψε μια μέρα ως εκεί πάνω για να ενισχύσει τα ελατήρια δυο φορές ζαλίστηκε. Ο κύριος Καλλίμαχος του έδινε κουράγιο μέχρι να τελειώσουν το έργο της επισκευής. Όταν κατέβηκαν ο τεχνικός ήταν για ώρα άσπρος σαν το πανί. Επί Καλλίμαχου μόνο, αυτό το ρολόγι είχε γνωρίσει περιόδους υποτυπώδους και σχετικά αξιοπρεπούς λειτουργίας. Από φιλότιμο προφανώς που ένιωθε αυτόν τον άνθρωπο να το νοιάζεται τόσο.




Β. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΗΡΟΣΤΡΑΤΟΥ




Ποιόν ενοχλεί το ρολόγι;


 Θα είμαι σύντομος. Πληροφορούμαστε ότι κάποιος ενοχλείται. Δεν κοιμάται τα βράδια. Καταφεύγει σε γιατρούς. Λέει τον πόνο του.
Κάθε μια ώρα ξυπνά τους λέει. Εκείνοι τον συμπονούν προσπαθούν να τον παρηγορήσουν. Σε κάποιες πόλεις τα ρολόγια, του λένε, σημαίνουν και τις μισές ώρες, δηλαδή φαντάσου σαρανταοκτώ φορές το 24ωρο! Πάλι καλά που δε ζει κοντά σε Μητρόπολη η Δημαρχείο…αλλά αυτό δεν τον παρηγορεί. Από κείνη την ώρα που εξομολογήθηκε τα βάσανά του στο καφενείο κι άλλοι πολλοί ακόμα διαπιστώνουν πως δεν κοιμούνται ούτε μέρα ούτε νύχτα εδώ και καιρό. Κανείς δεν τους λέει πως έχουν τα νεύρα τους μονάχα. Κάποια μέλη του Συλλόγου γονέων και κηδεμόνων ακούν το ομαδικό μαράζι και πέφτουν με τα μούτρα στη δουλειά. Είναι δική τους ευθύνη και ο ύπνος των συγχωριανών τους. Αν δεν κοιμηθεί σωστά ο γονιός πως θα μάθει γράμματα ο γόνος; Δουλεύουν με ποντικούς και γάτους της Νομαρχίας βρίσκουν έγκαιρα το κατάλληλο «πρότζεκτ» και τη λύση. Είναι θέσφατο είναι μεγαλείο σύλληψης. Εγκυμοσύνη περιωπής συντελείται στα μυαλά τους. Οδηγούνται σε γρήγορη και επείγουσα συνέλευση.

Κατηγορούν στην αρχή τους …σοβάδες που πέφτουν ολόγυρα. Κι ο ίδιος ο Γκαίμπελς θα τους ζήλευε στη ενορχηστρωμένη αγανάκτηση που ξεσπά. Κάθε τόσο ξεπαραδιάζονται –λένε- για να συμμαζέψουν με μερεμέτια και βαψίματα ολόγυρα το αναθεματισμένο το σχολείο. Να πρέπει κάθε τρεις και λίγο να ΄ναι και ευπαρουσίαστο. Εκλογές κάθε τόσο επιβάλλουν τον στοιχειώδη ευπρεπισμό του. Τι θα πουν οι λογής συμπατριώτες που συρρέουν σαν άφτερα κοτόπουλα να καταθέσουν την ψήφο τους στα αλλεπάλληλα προσκλητήρια των εκλογών βουλευτικών τε και δημοτικών; Η ευφυής λύση ανακοινώνεται τέλος και υπερψηφίζεται. Το κτίριο είναι «διατηρητέον» και σαν τέτοιο πρέπει να στερηθεί του βλαβερού στέμματος που φορά ακουσίως από το 1963. Αυτό το παράταιρο και μη …συνάδον «ωρολόγιον» -που ενοχλεί κι όλας αφόρητα- αυτό είναι βέβαιον: πρέπει πάραυτα να ξεκουμπιστεί! Το απεφάσισε μια ωραία ημέρα ο Σύλλογος γονέων και κηδεμόνων και σαν απόφαση εκτελεστικού αποσπάσματος ανακοινώθηκε. Το ρολόγι εντάσσεται στα προς απόσυρση. Το κτήριο στα διατηρητέα.
Το ρολόγι αποκαθηλώνεται με συντομότατες διαδικασίες και σιωπά για πάντα. Πετιέται υποθέτω στις καρότσες ρακοσυλλεκτών και περαστικών παλιατζήδων υλικό πρώτης τάξης για τα χυτήρια. Θα τήκεται πλέον στο πυρ της χαλυβουργικής καμίνου η Ομογένεια, παλιές εικόνες –δες- ξεθωριάζουν, οι δεσμοί με τον αείποτε κοσμοπολιτισμό της κοινότητας χαλαρώνουν, τα ήθη αγριεύουν-πυρώνονται επικίνδυνα. Εξαρτήματα και μεταλλικά μέρη που δωρήθηκαν με αγάπη κάποτε, γίνονται μάζα συμπαγής και αδιευκρίνιστη. Με το καλούπωμα προκύπτουν πανομοιότυπες σχάρες υπονόμων και καπάκια αποχετεύσεων για τις καθώς πρέπει ελληνικές πόλεις.

Κανείς δεν θ΄ ακούσει πια το αναθεματισμένο ρολόγι.
Κανείς δεν πρόκειται πια ν΄ ακούσει γι΄ αυτό!

Ότι είχε απομείνει από το ρολόγι του Δημοτικού Σχολείου...

Τερατογέννεση

 Η εγκυμοσύνη καρποφόρησε ένα τέρας! Τον ήχο του ρολογιού που σήμαινε κάθε ώρα στη «Μικρή Μύκονο» (φανταστική ανύπαρκτη πολιτεία) αντικαθιστά τώρα ο ανελέητος νυκτερινός ήχος, ένας ήχος επαναλαμβανόμενος μονότονα από τη μεριά των μπάρ, ένα χτυποκάρδι παθολογικό της νύχτας του χωριού.
Και σώπασαν οι γκιώνηδες, τ΄ αηδόνια στα ρέματα φύγαν…
Πολλοί τα βράδια μεταναστεύουν με κουβερτούλες και μαξιλάρια στην αγκαλιά κατά τις ακρώρειες του χωριού κοντά σε συγγενείς που συμπονούν την απέραντη και ειλικρινή αγρύπνια που τους έχει επιβάλλει η νέας κοπής διασκέδαση που ενέσκυψε τα τελευταία χρόνια.
Τη μέρα τίποτα. Κανείς δεν σημαίνει πια τις ώρες κι αυτές απλούστατα δεν σημαίνουν τίποτα για κανέναν. Νέμεσις γαρ.
Οι ώρες της νύχτας θρυμματίζονται χιλιάδες φορές. Τα δευτερόλεπτά τους σημαίνονται από φρενήρη ηχεία και ρυθμούς. Μια …γενικευμένη νταπ ντουποποίηση. Είδε κανένας το ρολόγι ;

Έπιασε δουλειά ο Ηρόστρατος και λίγο λίγο το αποτέλειωσε το σχολειό. Η περιφανής πάλαι ποτέ «Σπυριδώνειος Ελληνική Σχολή Βογατσικού» παραδίδεται στη διαδικασία της αμμοβολής. Σαν να ξύνουν πληγές με το ξυστρί. Αποκαλύπτεται η πέτρα και η τοιχοποιία κι όλοι αγάλλονται για την ανακάλυψη πως το κτίριο κι έτσι όμορφο είναι. Το σφαγμένο βόδι του Ρέμπραντ στο Λούβρο ωραίο έργο είναι με τις ανοιγμένες σάρκες. Μα ο Ρέμπραντ είναι ο Ρέμπραντ και ο μέγας ανατόμος του φωτός. Δεν είναι εργολάβος και χαιρέκακος χωριάτης! Πάντως κι εκεί οι εκδορείς και οι χασάπηδες παραμερίστηκαν στα σκοτεινά μέρη του πίνακα. Όπως και ΄δω πέρα οι σφαγείς δεν φαίνονται πουθενά. Έχουν αποσυρθεί από το προσκήνιο. Τους αναγνωρίζουμε όμως. Εκτεθειμένα πια τα πλευρά του κτιρίου στο κρύο, τη βροχή και την κοινή θέα, σαν πληγές οι πέτρες και οι αρμοί. Ολόγυρα πανηγυρίζουν που κατάφεραν και ξέμπλεξαν τόσο καλά με μερεμέτια και βαψίματα. Καιρός για καινούργιες επιτυχίες και κονδύλια που θα πιάνουν τόπο. Παραδείγματος χάριν: αποχωρητήρια στο τέλος του παλιού διαδρόμου, εκεί που κάποτε λέγαμε την προσευχή «Συ που κόσμους κυβερνάς και ζωή παντού σκορπάς…». Εκεί που παίζαμε λες κι ήταν αυλή, μέσα στη σκόνη και το ποδοβολητό, σαν ο καιρός χαλούσε και δεν επέτρεπε να βγούμε έξω…

Ρέμπραντ (Χάρμενοζον φαν Ρέιν), Σφαγμένο βόδι -1655- Μουσείο Λούβρου, Παρίσι

Εδώ ο καλλιτέχνης απεικονίζει ένα σφαγμένο βοοειδές. Aποτελεί το κύριό του θέμα. Οι σφαγείς φαίνεται πως έχουν αποσυρθεί (μια υπηρέτρια μονάχα διακρίνεται μόλις στα δεξιά να παρατηρεί σε σιωπή το περιστατικό), έχουν ενσωματωθεί ίσως και ν΄αποτελούν μέρος της περιμετρικής σκιάς χάριν της ανάδειξης του σφαγμένου ζώου. Οι εκτελεστές λοιπόν ανήκουν στην παρασκιά των σημαινομένων όντας δημιουργοί του γεγονότος. Εδώ έχει προηγηθεί ένα μαρτύριο. Το ζώο στέκεται σταυρωμένο. Οι σάρκες του ανοίγονται και θαρρείς πως μυρίζεις αυτό που έχει συμβεί: Το χυμένο αίμα, τον ιδρώτα της αγωνίας, την οσμή του θανάτου. Ρεαλιστικότατα αποδίδεται η υφή της νωπής τεμαχισμένης σάρκας που πιθανότατα παραπέμπει σε συμβολισμούς σχετιζόμενους με την περισυλλογή μπροστά σε αναπότρεπτα γεγονότα όπως είναι τα γηρατειά, η παρακμή, ο θάνατος (o ζωγράφος την επόμενη χρονιά θα οδηγηθεί στην οικονομική χρεοκοπία). Το ίδιο θέμα στο μέλλον θα μελετήσουν διεξοδικά οι: Ευγένιος Ντελακρουά, Πάμπλο Πικάσο και Φράνσις Μπέϊκον. Κάθε συνειρμικός συσχετισμός, με την εν προκειμένω σφαγή –και σε πολλές πράξεις- ενός Σχολείου, κρίνεται λίαν επιθυμητός…

Στη γρήγορη διευθέτηση του χώρου, εργάτες μεταφέρουν εδώ κι κει κορνίζες και κάδρα χωρίς καμιά επιμέλεια. Άγαρμποι σαν να κινούνται μέσα σε χωματερή η μάντρα οικοδομικών υλικών. Ώσπου ήρθε κι η ώρα του Σπυρίδωνος Νικολάου... Η τελευταία τελευταία! 

Κάποιος με ακατάλληλο μπόι αγωνίζεται πάνω σε μια καρέκλα να κατεβάσει το κάδρο από τη θέση του. Τον έχουν επιφορτίσει με κάποιο φρεσκάρισμα του διαδρόμου και δεν θέλει να χάνει καιρό. Εργολαβικές, γρήγορες δουλειές. Περιμένουν κι άλλοι. Τραβάει μια φορά …δεύτερη δυνατότερα… Ο Σπυρίδων αντιστέκεται. Τρίτη και φαρμακερή ! Σέρνεται ολόκληρος παράλληλα στον τοίχο και κατρακυλά με πάταγο στο πάτωμα. Το τζάμι και η κορνίζα γίνονται θρύψαλα.

Ένα καρφί έχει διασχίσει πέρα για πέρα στο ύψος του ορθωμένου λευκού κολάρου το λαιμό του μεγάλου ευεργέτη…

Έπεσε το κάδρο στο πάτωμα με πάταγο μα το κοντό ανθρωπάριο συνέχισε τη δουλειά του. Μετά δύο μέρες κάποιος τον μάλωσε τάχα και περιμάζεψε από κάτω τα απομεινάρια της καταστροφής. Ύστερα έχωσε βιαστικά σε μια υγρή ντουλάπα το μουσαμά με την δεσποτική μορφή αφήνοντάς την να θεωρεί τώρα τα ερέβη και τη μούχλα.

Άφες αυτοίς θάψαι τοις εκείνων νεκροίς...

                                                                (απο το www.protagon.gr)

  Τα πατώματα τρίζουν, πάλιωσαν πολύ και δεν μπορεί κανείς να τα κουμαντάρει. Μια συνεδρίαση του Συλλόγου γονέων και κηδεμόνων θα λύσει και πάλι το πρόβλημα. Στη Νομαρχία ακούνε προθύμως και ομοθυμαδόν ορίζουν τον εργολάβο που θα φέρει εις πέρας το έργο. Εκείνος «μπαίνει στο νόημα» κι αρχίζει αμέσως να μπαζώνει τα υπόγεια του σχολείου προκείμενου να στρώσει με μπετόν και να κάνει στέρεη τη δουλειά…
Νοιώθω ακόμα ν΄ αναπνέω εκεί κάτω τη μυρωδιά του εστιατορίου και την ατμόσφαιρα των συσσιτίων, την τσικνωμένη φασουλάδα της κυρα Ζωής του Νιούμα. Ακούω τους σιδερένιους πάγκους να σέρνονται με στριγκούς ήχους, παιδιά να βροντάνε καταγής ξεκαρδισμένα στα γέλια από τις σκανταλιές των φίλων τους που έβαλαν «νάρκες» διπλώνοντας στα κρυφά ένα από τα πόδια του πάγκου. Υπάρχουν ακόμα οι μυρωδιές από μουχλιασμένο ψωμί στα χάρτινα βαρέλια της Ούνρα, κίτρινο τυρί και μπακαλιάρο στις κασέλες με το άφθονο αλάτι. Εξακολουθώ να φοβάμαι και να κοιτάξω ακόμα κατά τις σκοτεινές ξυλοθήκες στο βορεινό τμήμα του υπογείου γιατί εκεί υπάρχει οπωσδήποτε στ’χειό6 ! Τώρα σαραβαλιασμένα από καιρό εποπτικά μέσα πεταγμένα εδώ και ΄κει με αληθινή καταστροφική μανία. Τροφή για τα ποντίκια και την υγρασία. Σπάνιοι σχολικοί χάρτες αλλά και σκηνικά των θεατρικών παραστάσεων δια χειρός Στέργιου Τζημάνη. Τώρα νοιώθω τη μυρωδιά ενός πτώματος που έλιωσε μέσα σε πληγές και αλλεπάληλους ακρωτηριασμούς.
Αποστρέφω το βλέμμα. Κρατώ τη μνήμη ανεπηρέαστη. Κι αυτή συνεχίζει να οσφραίνεται παλιά πράγματα και ν΄ ακούει και να βλέπει…
Όμως τώρα αγωνιούν με ειλικρίνεια οι συμπατριώτες μου και προσπαθούν να επηρεάσουν το αναπότρεπτο. Καταφεύγουν σε γιατρούς (αλήθεια με πήραν στο τηλέφωνο…) και εισαγγελείς. Οι γιατροί δεν μπορούν να κάνουν τίποτα πια λένε. Οι εισαγγελείς όμως;
Αλλά ερωτώ: ύστερα από μια τέτοια διαδρομή γιατί να φαίνεται εξωφρενικό όταν κάποιοι αποφασίζουν να μπαζώσουν το Σχολείο;
Κατά την ταπεινή μου γνώμη πράττουν το αυτονόητο.
Κι ύστερα τι άλλο μπορεί να κάνει κανείς για τους νεκρούς εκτός από το να τους θάψει;



ΥΓ. Κι ένα μήνυμα ελπίδας! Στοργικός γιατρός, αφού ανέσυρε από τα σκοτεινά, περιθάλπτει αυτόν το καιρό τον τραυματισμένο Σπυρίδωνα Νικολάου σαν χτυπημένο αγριόκυκνο των λιμνών του βορρά. Σύντομα το πορτραίτο του μεγάλου ευεργέτη και οραματιστή θα ξαναπάρει τη θέση του στο νότιο διάδρομο του Σχολείου κοντά στη «Συναυλία των παιδιών» που ο συγκεκριμένος γιατρός και ζωγράφος του έχει ορίσει εδώ και χρόνια για συντροφιά…

Γεωργίου Ιακωβίδη, Παιδική συναυλία. (Αντίγραφό της μεγάλων διαστάσεων,
  ο αείμνηστος Χρυσ. Τρ. Τζημάκας φιλοτέχνησε και τοποθέτησε σε τοίχο του δια-
δρόμου του Δημοτικού Σχολείου Βογατσικού).

Βιβλιογραφία

1. Α. Κορομήλη Το Βογατσικόν , Iστορία-Λαογραφία, έκδοση του Συνδέσμου Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης «Ο ΄Αγιος Κωνσταντίνος», Θεσσαλονίκη (1972).
2. Γ. Γκολομπία Σχολεία και εκπαίδευση στο Βογατσικό επί Τουρκοκρατίας, Εφημ. Το Βογατσικό αρ. φ.83,1992.
3. Κ. Π. Μπέντα Ιστορικά Βογατσικού, Τύποις Κ. Στ. Δούκη, Καστοριά (1952).
4. Βιβλίον κινητής περιουσίας του Δημ. Σχολείου Βογατσικού.
5. Θανάση Τριαρίδη Η μουγγή καμπάνα, εκδόσεις Πατάκη, 2003
6. Επιστολή του Συνδέσμου Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης «Ο ΄Αγιος Κωνσταντίνος» προς
    το Υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως της Ελλάδος (1950).
7. Νώντας Τσίγκας  Η ώρα ακριβώς, Ημερολόγιο 2005, του Συνδέσμου Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης    «Ο Άγιος Κωνσταντίνος», επιμέλεια Γ. Γκολομπία & Ν. Τσίγκα.



ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

-1908 Με επιστολή του ο ευεργέτης Σπύρος Νικολάου δωρίζει στην κοινότητα Βογατσικού 100 χιλιάδες φράγκα Ρουμανίας σε μετοχές της Εθνικής Τράπεζας της Ρουμανίας. Επιθυμεί να διατεθούν οι τόκοι των σε διάφορες αγαθοεργίες και να ανεγερθεί Σχολείο που θα φέρει το όνομά του.

-1912 Παραδίδεται στις φλόγες, δύο φορές αλλεπάλληλα, το Βογατσικό από τους Τούρκους. Τουλάχιστον 10 γέροντες του χωριού δολοφονούνται. Το κτίριο του σχολείου που είχε αναγερθεί στη μια πλευρά της σημερινής πλατείας του χωριού («Αρρεναγωγείον») με δωρεά του αείμνηστου ευεργέτη Ράλλη Πλιούφα, και ήδη βρίσκεται σε κακή κατάσταση, πυρπολείται και καταστρέφεται ολοσχερώς. Την ίδια τύχη έχει και το «Παρθεναγωγείον» -σημερινό «Υφαντήριο» - που είχε ανεγείρει με ίδιες δαπάνες ο ευεργέτης του χωριού Μενέλαος Μήκας. Η απελευθέρωση βρίσκει το Βογατσικό χωρίς Σχολείο. Επιλέγεται σαν προσωρινή λύση, και για δέκα περίπου χρόνια, ο γυναικωνίτης στην εκκλησιά των Δώδεκα Αποστόλων και η οικία Σταυράκη («της Μαλαντούς»).

-1923 Το Βογατσικό αποκτά πλέον Σχολείο («Σπυριδώνειος Ελληνική Σχολή Βογατσικού») δωρεά στην πατρίδα του Σπυρίδωνος Νικολάου.

-1941 Οι Γερμανοί κατακτητές μέσα στον βαρύτατο χειμώνα του ΄41 προκαλούν εκτεταμένες καταστροφές στο Σχολείο χρησιμοποιώντας σαν καύσιμη ύλη πατώματα, πόρτες, κουφώματα, εποπτικά μέσα και θρανία.

-1945 Με την συμφωνία της Γιάλτας,και καθώς η Ρουμανία εκχωρείται στην «Ρωσική άρκτο», οι μετοχές της δωρεάς του Σπυρίδωνος Νικολάου χάνουν ολοσχερώς την αξία τους έτσι το Σχολείο απομένει χωρίς πόρους. Το «Σπυριδώνειος Ελληνική Σχολή Βογατσικού» δεν αναφέρεται και δεν αναγράφεται πλέον πουθενά.
Μετά το τέλος του εμφυλίου. Το Σχολείο ασθενεί βαρέως. Αναλαμβάνουν δράση σθεναρή οι Σύνδεσμοι της Βογατσιώτικης παροικίας στην Ελλάδα και τις ΗΠΑ σε έργα συντήρησης και αναστήλωσης. Αρχίζει η κρατική συνδρομή. Στα υπόγεια του Δημοτικού Σχολείου Βογατσικού και μέχρι το 1967 λαμβάνει χώρα καθημερινά συσίτιο των μαθητών στα πλαίσια του «Σχεδίου Μάρσαλ» για την ανασυγκρότηση των πληγεισών από τον πόλεμο χωρών και της χορηγίας «της Ούνρα». Μουρουνέλαιο, κίτρινο τυρί, μπακαλιάρος και πληγούρι έχουν την πρωτοκαθεδρία της διατροφικής βάσης. Τα βογατσιωτόπουλα όπως και πάμπολλα ελληνόπουλα στη βόρεια Ελλάδα τρώνε σχεδόν όλο το χρόνο πρωϊνό και μεσημεριανό πιο συχνά στο σχολείο παρά στο σπίτι τους.
-Ιούνιος 1963. Το Δημοτικό Σχολείο Βογατσικού αποκτά «Ωρολόγιον Πόλεως» δωρεά Βενετίας Πόλιου το οποίο υπερυψώνεται πάνω από τη στέγη του και αποτελεί σήμα κατατεθέν του χωριού για τις επόμενες τρείς δεκαετίες.

-Από το 1970 και μετά. Το ρολόγι δεν λειτουργεί γιατί δεν υπάρχει ούτε ικανή μέριμνα ούτε τεχνίτες να το φροντίσουν. Κανείς δεν σημαίνει πια τις ώρες στο Βογατσικό. Ο χρόνος απομένει χωρίς τον σφραγιδόλιθό του.

-1997 Ο αείμνηστος Χρήστος Σαββαρίκας («Τζιάγκος») στη μνήμη της συζύγου του Θεοδώρας, βρίσκει ειδικό τεχνίτη και προσφέρει το απαιτούμενο χρηματικό ποσό για την επαναλειτουργία του ρολογιού. Το ρολόγι συναντά με κανονική λειτουργία το τέλος του αιώνος.

-21ος αιώνας (Millennium)
-Το περίφημο «Ωρολόγιον πόλεως» με απόφαση του Συλλόγου γονέων και κηδεμόνων ως «μη συνάδον με τα αρχιτεκτονικά πρότυπα και δεδομένα του χωριού» (αλλά περισσότερο μάλλον επειδή ενοχλεί με τις κωδωνοκρουσίες του διαφόρους περιοίκους του Σχολείου) κατεδαφίζεται και …εξαφανίζεται (σε αποθήκες του Δήμου λένε!) .
-Μέρος του βόρειου διάδρομου του σχολείου μετατρέπεται σε …αποχωρητήριο (!) για τους μαθητές και τους δασκάλους γιατί «δεν υπήρχε άλλη λύση» (και πάλι!)
- Το Σχολείο κρίνεται ως διατηρητέο κτίριο και η Νομαρχία αποφασίζει να το ξεγυμνώσει με τη σύμφωνη γνώμη των γονέων και κηδεμόνων (των διαφόρων δηλαδή υπερευαίσθητων ασχέτων και νομίμως κατεχόντων το δικαίωμα της αυθαιρεσίας και της μονόπλευρης μνήμης). Το σχολικό κτίριο υφίσταται το μαρτύριο της αμμοβολής και έτσι από νεοκλασικού ρυθμού κτίριο με τους σοβάδες, τις διακοσμητικές κορνίζες και τα επιχρίσματα μεταπίπτει σε σπίτι του …Νυμφαίου τέτοιο που ουδέποτε υπήρξε. Μαζί μ΄ αυτό και το ωραίο κτίριο της πλατείας του χωριού -αυτό της «Λέσχης» -(δωρεά των ομογενών της Αμερικής που κτίστηκε το 1928 ) απολαμβάνει την ίδια μοίρα γιατί η φρενήρης μόδα επιθυμεί την αμμοβολισμένη τοιχοποιία. Εξάλλου ζούμε στην εποχή του γυμνού (μέσα κι έξω...).

-2008 Η αίτηση του Συλλόγου γονέων και κηδεμόνων προς την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση να αντικατασταθούν τα πατώματα του Σχολείου βρίσκει ευήκοον ους στο Νομαρχιακό συμβούλιο κι έτσι αποφασίζεται το ολοσχερές «μπάζωμα» των υπογείων του Σχολείου ώστε να μπορεί στο επίπεδο του νυν υπάρχοντος πατώματος να στρωθεί μπετόν. Εξεγείρονται άπαντες. Δεν θέλουν την ταφή του πτώματος που κρατούν στα χέρια τους. Επεμβαίνει ο εισαγγελέας και οι εργασίες επιχωμάτωσης προσωρινά (;) διακόπτονται.

 Αυτός  ο μοναδικός κίονας μέσα στα χωράφια, είναι ότι έχει απομείνει στις 
  μέρες μας από ένα από τα "Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου":  το Ναό 
της Αρτέμιδας στην Έφεσο!

(*) Ο Ηρόστρατος υπήρξε ο φημισμένος εμπρηστής του περίλαμπρου Ναού της Αρτέμιδας στην ΄Εφεσο το 356 π.Χ. (ο θρύλος θέλει η πράξη του αυτή να συμπίπτει με τη γέννηση του Μεγάλου
Αλεξάνδρου) Λέγεται ότι προκειμένου να παραμένει στην ιστορία και να μνημονεύεται το όνομά του προέβη στην συγκεκριμένη πράξη. Οι Εφέσιοι τον θανάτωσαν και απαγόρευσαν να γίνεται εφεξής στο μέλλον μνεία του ονόματός του. Σήμερα μνημονεύεται τ΄ όνομά του αρνητικά μονάχα σαν πρόκειται να χαρακτηριστεί κάποιος που προβαίνει σε ανίερες και καταστροφικές ενέργειες προκειμένου
να εντυπωσιάσει.


(**) Ο υπογράφων το κείμενο (ως νέος Ηρόστρατος και αυτός με τη σειρά του) «βεβηλώνει» σπάζοντας την επίπλαστη ομοψυχία, φαινακισμούς και οφθαλμαπάτες. Κατακαίει τα (αδιαμφισβήτητα) πατριωτικά του αισθήματα. Αποφασίζει να λύσει τη σιωπή του γύρω από τις
σκανδαλώδεις αυθαιρεσίες και τις προσβολές της συλλογικής μνήμης που χρόνια τώρα
σέρνουν το χορό στο εύανδρο Βογατσικό (του παρελθόντος…).


ΓΛΩΣΣΑΡΙ
κυρατζήδες= πραματευτάδες και μαντατοφόροι
σαούλι =νήμα της στάθμης.
γιατάκι= στρώμα, φωλιά,
καζάντησε=κέρδισε χρήματα,οικονόμησε
τζιαντές =ο κεντρικός δημόσιος δρόμος του χωριού
στ’χειό= φάντασμα

[Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΟΔΟΣ της Καστοριάς σε δύο μέρη στις 5 & 12.3.2009]

Βογατσικό καλεί…Μύκονο

                                                                                      του Νώντα Τσίγκα



Είπατε τω Βασιλεί
Χαμαί πεσέ Δαίδαλος αυλάν
ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην
ου μάντιδα δάφνιν
ου παγάν λαλέουσαν
Απέσβετο και λάλον ύδωρ *


Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες είθισται να ξεχαρβαλώνει η ραχοκοκαλιά του έθνους των Ελλήνων. Η διασκέδαση «χτυπάει κόκκινο» και η νυκτερινή ζωή ένα ανεπίτρεπτα  μ ο ν α δ ι κ ό   προνόμιο της ελληνικής φάρας αναδεικνύεται σε πρωτεύον στοιχείο. Η ψωροκώσταινα με τον απαράμιλλο μαϊμουδισμό της εδώ και δεκαετίες, χάνοντας κάθε χρώμα και λαλιά, κατάντησε προορισμός για κάθε λογής «τρελαμένους» και « κουλαριστούς» της υφηλίου. ΄Εχασε έτσι την ευκαιρία να συγκρατήσει όλη εκείνη την πνευματική και επιχειρηματική ιντελιγκέντσια που αρχικά είχε προσελκύσει. Αφού αστικοποιήθηκε και η παραμικρή άκρη του ελλαδικού εδάφους, βιάστηκε και κατακρεουργήθηκε οικοδομικά κάθε σπιθαμή γης ορεινής και παραθαλάσσιας, κάθεται ο καλοκαιρινός ΄Ελλην πάνω στα ωραία του ερείπια και δέχεται τους επισκέπτες από την ξένην.

Προ πολλού ο καπάτσος και πανέξυπνος αυτός λαός έχει -λέγεται- ανακαλύψει τους τρείς μήνες που τρέφουν τους άλλους εννέα της χρονιάς.
Εισοδηματίες των παραμεθορίων και αγόνων νήσων και κάθε εσχατιάς της υπαίθρου στήνουν το μαγαζάκι τους και καρτερούν το υποψήφιο θύμα. Ο Ξένιος Ζεύς, με τη μορφή δηλητηριαστού εστιάτορος με λερή ποδιά, περιμένει να καμακώσει τον ανίδεο τουρίστα. Ο κάθε κατεργαράκος χωριάτης καταφέρνει να χρυσοπουλά στο ίντερνετ τις αυθαίρετες καμαρούλες που τον χρησίμευαν για αποθήκες στο σπίτι σχεδόν σαν εξαιρετικά resort all inclusive και με τιμές που θα ζήλευαν και πεντάστερα ακόμα ξενοδοχεία των ιστορικών κέντρων φημισμένων πόλεων της Ευρώπης. Η…φραπεδοποίηση κάθε ίχνους λυτρωτικής θερινής ραστώνης και εσωτερικής ανασύστασης είναι γεγονός. Όλοι αποζητούν ένταση, συνωστισμό, φασαρία, κραιπάλη νυκτερινή και χορευτικά ξεσαλώματα.
Πλατείες, δρόμοι, πεζοδρόμια -χάρη στην ασίγαστη ανοχή ενός ανύπαρκτου κράτος και με την αμέριστη συνδρομή των μαφιόζικων αυτοδιοικητικών μοντέλων που με τη μορφή των δημοτικών και νομαρχιακών συμβουλίων έχουν επικρατήσει -καταλαμβάνονται απ΄ άκρου σε άκρο με τραπεζοκαθίσματα και ξαπλώστρες, ομπρέλες και στέγαστρα χάριν της διασκεδάσεως που ακολουθεί τρικούβερτη.

Με δραματικό τρόπο η ολοένα φαιδρυνομένη ελληνική επικράτεια έλαβε τα επίχειρα του καταντήματός της φέτος το καλοκαίρι στη Μύκονο. Η άγρια δολοφονία του Αυστραλού Ντουζόν Ζαμίτ από υπερδραστήριους φουσκωτούς της εισόδου ενός νυκτερινού διασκεδαστηρίου απλά ανέδειξε –βέβαια για πολύ λίγο- και όσο ακριβώς κράτησε η συναισθηματική φόρτιση των αλλεπάλληλων τηλεπαραθύρων και οργίλων δηλώσεων («που καταντήσαμε», «να φύγουν οι μπράβοι» και άλλα ηχηρά παρόμοια…) το πρόβλημά μας. Που είναι πρόβλημα πρωτίστως πολιτισμού και αγωγής. Απόρησαν μέχρι και υπουργοί για τη νηφάλια παρουσία του πατέρα του νεκρού νεαρού. Σε τι πολιτισμό, ποιάν αξιοπρέπεια και σε τι μάθημα στάσης απέναντι στα δραματικά της ζωής παρέπεμπαν. Είναι μακράν νυχτωμένοι κι ίδιοι από τέτοιες συμπεριφορές και στάσεις. Αυτοί μονάχα να κοκορεύονται μπορούν, να ακκίζονται σαχλότατα, εξημμένοι τάχα να ξιφουλκούν για τις εντυπώσεις και να δένουν τον κόμπο της γραβάτας τους με επιμέλεια για την επόμενη τηλεοπτική τους παρουσία. Λες και ο ελληνικός λαός τους ψηφίζει για να τους βλέπει στην τηλεόραση. Συγκινήθηκαν –για άλλη μια φορά μα καθόλου δεν λογίστηκαν- τα μάλα οι πανέλληνες από τη δωρεά των οργάνων του νεκρού δότη σε έλληνες. Δεν αντιλήφθηκαν το χαστούκι που έφαγαν από τον θρηνητικό πατέρα. Ο νεκρός θα κινείται ανάμεσά μας στοιχειωμένος για να θυμίζει : Με τους κερατοειδείς του στα μάτια ενός άλλου θα ελέγχει την νυκτερινή και απολύτως σκοτεινή φύση του γένους των ελλήνων, με την καρδιά του να ριγά στο σώμα ενός άλλου θα προκαλεί σεισμούς και ταραχή στους αμέριμνους και μονίμως εορτάζοντες, κι όλα τα ζωντανά του σπλάχνα θ΄ ανακατώνονται από αηδία για την απόφαση ενός εισαγγελέα να απελευθερώσει άρον-άρον μη κρατώντας μήτε τα προσχήματα (και πριν αλέκτωρ φωνήσει τρεις ) τους… τρεις από τους τέσσερις κρατουμένους που συμμετείχαν στο μακέλεμα.

Ο Μπαλζάκ έλεγε πως «οι απολίτιστοι λαοί έχουν μονάχα συναίσθημα ενώ οι πολιτισμένοι και σκέψη και συναισθήματα». Σ΄ αυτό τον τόπο το θυμικό έχει απογειωθεί. Οργίλοι και φωνασκούντες με απολύτως ψυχιατρικά συμπτώματα, οι άνθρωποι των media ξετινάζουν τα περιστατικά, εξακοντίζουν αίματα στις τηλεοπτικές κάμερες, στάζουν δηλητήριο ολόγυρα. Ο λαός ακολουθεί με το παντοτινό και αδιαπραγμάτευτο δίκιο του. Δίκιο στην κατάχρηση, στην καπατσοσύνη, στην καταπάτηση, στην αμετακίνητη ιδιοτέλεια. Συναισθήματα δολοφονικά και εγωϊστικά ίδια με των άγριων ζώων επικρατούν.Η χώρα του «σεβντά» και του «νταλκά» αξίως κινείται στις εσχατιές της Ευρώπης πολιτισμικά και γεωγραφικά. Ένα μόλις βήμα από το αβυσσαλέο επέκεινα.

Τυχαίνει να απολαμβάνω εδώ και αρκετά χρόνια την ξεχωριστή εμπειρία και ιδιαίτερη τιμή του αυτοεξόριστου. Η ιδιαίτερη πατρίδα μου, το Βογατσικό, ζει από καιρό κάτω από μια περίεργη ομηρία. Διασκεδαστήρια που αρχικά έλαβαν άδεια καφετέριας μετατράπηκαν βαθμιαία ( όπως είναι φυσιολογικό, όπως εξυπακούεται από τον ιδιότυπο ισχύοντα άγραφο νόμο) σε νυκτερινά κλαμπ όπου η -κατ΄ ευφημισμόν καλουμένη μουσική υπόκρουση -αρχίζει να παιανίζει μετά τις δύο το πρωί και να σταματά μέσα σε μια απόλυτα εκκωφαντική κορύφωση στις επτά τα ξημερώματα. Οι επιβιώσαντες παλαιοί Βογατσιώτες προφανώς βαρήκοοι η πολύ γέροι για να αντιπαρατίθενται δεν εναντιώνονται. Οι νεότεροι –ας πούμε συνομήλικοί μου- δεν μπορούν να αντισταθούν στο αναφαίρετο και θέσφατο δικαίωμα των παιδιών τους στη διασκέδαση. Μοιραία λοιπόν σιωπούν κι αυτοί. ΄Ολοι οι υπόλοιποι διασκεδάζουν μέχρι πρωίας. Τα θεσμικά όργανα : Αστυνομία-Δημοτικοί άρχοντες- Εισαγγελέας μάλλον δεν υπάρχουν όπως συμβαίνει απανταχού της επικρατείας. Χαριτολογώντας δε (ελπίζω) ορισμένοι συντοπίτες μου ορίζουν το Βογατσικό πλέον σαν …Μικρή Μύκονο από τον κοσμοπολιτισμό που το διαπνέει κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Απολαμβάνω λοιπόν όλα τούτα τα χρόνια το φτωχό μου προνόμιο, όμοια με αυτό των αυτοεξόριστων Ρώσων διανοουμένων εμιγκρέδων, και συνεχίζω ν΄ αγαπώ από μακριά την πατρίδα μου. ΄Ελαχε βλέπετε το σπίτι μου να γειτνιάζει με κάποιο από τα διασκεδαστήρια αυτά. Η έστω και ολιγοήμερη επιβίωση και ο κανονικός ύπνος στο σπίτι μας στέκονταν απολύτως αδύνατα με τα ανθρώπινα μέτρα κρίνοντας. Η νοοτροπία μου δεν μου επέτρεψε την μακρόχρονη αντιπαράθεση αλλά μου υπαγόρευσε την αποφυγή και την -με αποτροπιασμό-απομάκρυνση στη συνέχεια.

Στο Βογατσικό στις 23 Αυγούστου κάθε χρόνο γιορτάζονται τα εννιάμερα της Παναγιάς. Πολλοί βογατσιώτες της ελλαδικής και ξένης διασποράς καταφθάνουν τούτες τις μέρες στο χωριό εδώ και πολλά χρόνια με παιδιά κι εγγόνια να ζήσουν κάτω από βαθύσκιωτα δέντρα και μέσα στους μπαχτσέδες «στης Παναγιάς στ' αμπέλια» και «στο Σάντοβο» καθώς και στις επάλληλες νεροσυρμές και τις στροφές του Αλιάκμονα που φιδοσέρνεται στις παρυφές της ευρύτερης περιοχής του χωριού. Ζούν ανεκτίμητες στιγμές στην πατρώα γή, ξεσηκώνουν δύναμη σαν τον Ανταίο πατώντας τα χώματά της. Παίρνουν μαζί τους φυλαχτό τα βλέμματα και τους ασπασμούς φίλων, κάτι από της παιδικής ηλικίας το άγγιγμα σαν ιαματικό της ψυχής και καθαρτήριο απόθεμα της μνήμης. Γιορτάζεται το θεσπισμένο χελιδόνιασμα των ανθρώπων σ΄ ολόκληρη την ελλαδική επικράτεια σαν καλοκαιρινό δρώμενο καθοριστικό του βίου, μια ψαύση στα ριζώματα και στα χώματα όπου εντέλει όλοι μας ανήκουμε. Τα τελευταία βέβαια τριάντα χρόνια διάφοροι πολιτιστικοί παράγοντες επινόησαν τις περίφημες καλοκαιρινές πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως θεσπίστηκε να ονομάζονται οι «θερινές αρπαχτές» των «καλλιτεχνικών συνόλων». Έτσι το χρώμα και το πνεύμα αυτών των εκδηλώσεων αλλοιώθηκε σε τρομερό βαθμό πλέον ώστε η συγκίνηση η μαγεία και η αθωότητά τους να μην αναγνωρίζονται πουθενά.

Έτυχε πρόπερσι να συμβάλλω με τις μικρές μου δυνάμεις σε κάποιες εκδηλώσεις που εμπνεύστηκε και υλοποίησε για το Βογατσικό ένας εξαίρετος, εμπνευσμένος, ακάματος, πολυτάλαντος και σοφός άνθρωπος (μακράν ο σπουδαιότερος και πολυτιμότερος εν ζωή συγχωριανός μας) ο Χρυσόστομος Τζημάκας. Στα πλαίσια των εκδηλώσεων αυτών έγινε η παρουσίαση και του ψηφιακού δίσκου (πολιτιστικής παρακαταθήκης θέλω να πιστεύω ) ηχογραφήσεων που έκανε ο Μάρκος Δραγούμης με τραγούδια από το Βογατσικό με τον τίτλο «΄Ασπρο τριαντάφυλλο φορώ» από το Κέντρο Μικρασιατικών σπουδών Μέλπως Μερλιέ καθώς και η οργάνωση έκθεσης πορτραίτων των μελών της οικογένειας Δραγούμη, όλα δημιουργίες του Χρ. Τζημάκα που παρουσίασε ο ίδιος. Στα πρώτα λοιπόν Δραγούμεια που πραγματοποιήθηκαν τις Αυγουστιάτικες εκείνες μέρες για τα Νιάμερα του 2006 δόθηκε μια υπόσχεση από όλους μας και κυρίως από τους Δημοτικούς άρχοντες και τους φορείς πολιτισμού του Δήμου να λάβει συνέχεια η διοργάνωση. Πέρυσι δεν έγινε τίποτα. Σιωπή θανατηφόρα.

Φέτος μαθαίνω με φρίκη αληθινή πως οι μοναδικοί πολιτιστικοί φορείς του τόπου -δηλαδή οι μπάρμεν των οχληρών μαγαζιών-οργάνωσαν τη δική τους γιορτή για τα Νιάμερα. ΄Εκλεισαν με νάϋλον παραβάν τους δρόμους γύρω από την πλατεία του χωριού κι έβαλαν μέσα στο περιτύλιγμα αυτό να χορεύουν –και πάλι μέχρι πρωΐας φυσικά - γυμνόστηθες καλλίγραμμες και με το απαραίτητο στριγκ , χορεύτριες από την "αλλοδαπήν". Η υπόσχεση όλων έλαβε την εκπλήρωσή της. Μονάχα που τα Εννιάμερα αυτή τη φορά ήσαν κυριολεκτικά του …κώλου! Καθώς πληροφορούμαι πως σημειώνεται μέγας διαγκωνισμός μεταξύ επωνύμων χωριών του Νομού μας να μην ενταχθούν στον "νέο Καποδίστρια" που ετοιμάζεται αλλά αυτά σαν αυτόνομοι ιστορικοί τόποι να παρουσιαστούν στο χάρτη που θα προκύψει, δεν μπορώ παρά να αναγνωρίσω πως η υποψηφιότητα του χωριού μου ζεματάει πια όμοια με καυτή σάρκα. Και καθώς όλες οι εκεί επίγειες δυνάμεις ξαγρυπνούν εδώ και χρόνια, ως «ξύπνιοι» πια θα λάβουν τη δικαίωση που τους πρέπει. Γένοιτο!


* Πείτε του βασιλιά πως
σωριάστηκαν καταγής οι περίτεχνες αυλές
Μήτε σπίτι δεν έχει ο Απόλλωνας πια
Ούτε δάφνη που βοηθά τους χρησμούς
Αφανίστηκε και το νερό που μιλούσε
Ο αναφερόμενος από τον Κεδρηνό –μύθευμα σύμφωνα με αρκετούς- σαν τελευταίος χρησμός του μαντείου των Δελφών ( 362 πΧ ) προς τον Ορειβάσιο, γιατρό από την Πέργαμο και απεσταλμένο του Ιουλιανού αυτοκράτορα Ρώμης (που αποκλήθηκε και «Παραβάτης») σε ελεύθερη μετάφραση από τον συντάκτη του κειμένου.


                                     [δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΟΔΟΣ της Καστοριάς στις 11.9.2008]

Η πληθυσμιακή μεταβολή στο Βογατσικό κατά τον 20ο αιώνα

Ένα πιλοτικό ηλεκτρονικό ιστορικό αρχείο - Οι αναφορές για το Βογατσικό - Συσχέτιση με περιόδους & ιστορικά γεγονότα.

Τα στοιχεία και οι πίνακες που παρατίθενται παρακάτω προέρχονται από τον δικτυακό τόπο http://www.mmkm.kcl.ac.uk/main.htm (Χαρτογραφώντας τις μετακινήσεις-Mapping Migration). Από το site πληροφορούμαστε ότι η χαρτογράφηση της μετανάστευσης (πληθυσμιακής μετακίνησης) αποτελεί πιλοτικό πρόγραμμα, έχει συντεθεί με βάση ένα Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) και εστιάζει πάνω στην έντονη μετακίνηση πληθυσμού από το 1880 μέχρι τις μέρες μας, στην σαφώς προσδιορισμένη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας που σήμερα  αναφέρεται ως Καστοριά, Ελλάδα. Σ' αυτό συμμετέχουν οι παρακάτω οργανισμοί -ιδρύματα:

-Kέντρο προσφυγικών μελετών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (Refugee Studies Centre, University of Oxford), 

-Κέντρο Πληροφορικής των ανθρωπιστικών σπουδών, Κing's College του Λονδίνου (Centre for Computing in the Humanities, King's College London)  
-Κέντρο Έρευνας και Ιστορικής τεκμηρίωσης της Μακεδονικής Ιστορίας, Θεσσαλονίκη (The Research Centre for Macedonian History and Documentation,Thessaloniki).

Χάρτης με τα σημερινά τοπωνύμια των χωριών της περιοχής  στα αγγλικά.

Τα στοιχεία που μας προσφέρονται, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το χωριό μας καθώς η σχετική βιβλιογραφία που έχουμε στη διάθεσή μας δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια. Παραθέτουμε τις πληροφορίες που μας προσφέρει στο συνοπτικό βιβλίο του  ("Σύντομη ιστορία του Βογατσικού") ο Αρεοπαγίτης συμπατριώτης μας κ. Παρμενίων Τζίφρας:

 "(...) oι κάτοικοί του, οι οποίοι διαρκώς μειώνονται είναι 2.500 (κατά το έτος 1878), 2.693 (το έτος 1913), 1.701 (το έτος 1920), 1.842 (το έτος 1951), 1.128 (το έτος 1961) και 850 (το έτος 1981)".

Χάρτης που δείχνει την ένταση της μετακίνησης στην περιοχή. Με κόκκινο ζωηρό οι περιοχές όπου αυξήθηκε ο πληθυσμός που μετακινήθηκε.

Η περιοχή με το ζωηρά κόκκινο χρώμα είναι περιοχή του σημερινού  νομού Καστοριάς (στην οποία περιλαμβάνεται και το Βογατσικό) όπου εκδηλώθηκε κατά την πενταετία 1900-1905 έντονη μετακίνηση πληθυσμού. Σημειώνουμε ότι είναι τα χρόνια του "Μακεδονικού Αγώνα" και  οι άγριοι φόνοι, οι διωγμοί και εξανδραποδισμοί που επισυνέβησαν συνετέλεσαν κατά πολύ στις πληθυσμιακές μεταβολές.Πιθανώς να συνέβη μετακίνηση πληθυσμού σε ασφαλέστερους "θυλάκους".

Στον παραπάνω χάρτη αποτυπώνεται η κατανομή των ελληνικών πληθυσμών στον Νομό Καστοριάς κατά το 1900. Το Βογατσικό με τα γειτονικά χωριά Γέρμα και Κωσταράζι αποτελούν σαφώς μια έντονα (σχεδόν αμιγή) ελληνική περιοχή. Τότε στο νομό Καστοριάς τη συντριπτική πλειοψηφία αποτελούσαν Βούλγαροι/Βουλγαρόφωνοι (κυρίως),Τούρκοι και αρκετοί Βλάχοι.

Βογατσικό 1900: Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, ο πληθυσμός αποτελείται από 1750 Έλληνες κατοίκους. [Βούλγαροι ΜΗΔΕΝ, Τούρκοι ΜΗΔΕΝ, Βλάχοι ΜΗΔΕΝ]. Το 1905: ο πληθυσμός φτάνει τους 2.500 κατοίκους (30% αύξηση του πληθυσμού σε μια 5ετία!). Το 1913: oι βογατσιώτες είναι 2.693. Οι άνδρες (1.518) υπερτερούν αριθμητικά των γυναικών (1.175). Το 1920 ο πληθυσμός "ξαναπέφτει" στα επίπεδα του 1900. Παράγοντες που πιθανότατα συνεισφέρουν: η αυξημένη θνησιμότητα, ή πτώση της σχέσης γεννήσεων προς θανάτους, το πρώτο κύμα της μετανάστευσης προς Αμερική, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που έχουν ενσκύψει κατά το διάστημα αυτό. Οι άνδρες πάντως εξακολουθούν υπερέχουν αριθμητικά προς τις γυναίκες. Σημειωτέον επίσης ότι το Βογατσικό μάλλον δεν αποδεκατίστηκε εξ αιτίας των πολέμων, καθ' όσο σύμφωνα και με πληροφορίες που μας παρέχει ο Παρμενίων Τζίφρας "από την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα μέχρι και την Εθνική Αντίσταση το Βογατσικό έδωσε υπέρ τα 60 θύματα".

Η φθίνουσα πορεία του πληθυσμού του Βογατσικού 1928 (1.601), 1940 (1.509), 1951 (1.842), 1961 (1.465), 1971 (855), 1991 (961). Αναφέρεται σε ενενήντα χρόνια και ένας και θάνατος εξ αιτίας "πολιτικής βίας". Ίσως αφορά τον θάνατο του κτηματία Ζήση Ανδρ. Τακαντζιά που δολοφονήθηκε στο Κωσταράζι από αντάρτες του ΕΛΑΣ (4.4.1944). Σημειώνουμε ότι από το 1912 και μέχρι τις μέρες μας έχει αναφερθεί/συμβεί μόνον μια ανθρωποκτονία στο Βογατσικό (δεκαετία του ΄90).

Από την δεκαετία του '60 και μετά το Δεύτερο μεγάλο κύμα μετανάστευσης πια προς ΗΠΑ, Αυστραλία, Δυτ. Γερμανία και αλλού αλλά και η αστυφιλία που εκρήγνυται στην Ελλάδα με όλα τα παρεπόμενά της έχει συντελέσει στη μείωση του πληθυσμού του Βογατσικού (μετακίνηση προς την πρωτεύουσα του Νομού Καστοριά, τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα κυρίως). Η εικόνα φυσικά σήμερα είναι πολύ χειρότερη και βαίνει διαρκώς επιδεινούμενη.

Η φθίνουσα πορεία του πληθυσμού του Βογατσικού (1900-1991).

Πληθυσμιακή σχέση μεταξύ των δύο φύλων (ανδρών/γυναικών) στο Βογατσικό. Οι άνδρες είναι περισσότεροι στις αρχές του αιώνα. Γύρω στα 1935 η σχέση  αυτή αντιστρέφεται υπέρ των γυναικών. 

          

                                                                 ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ : N. ΤΣΙΓΚΑΣ